Η Εικόνα του Ιησού

Τον έκτο αιώνα όλοι οι αγένειοι, στρογγυλοί ή θηλυπρεπείς τύποι του Ιησού εξαφανίστηκαν ξαφνικά όπως και τα στοιχεία ρωμαϊκού ή ελληνικού στυλ. Αυτό που έμεινε ήταν το πορτρέτο του Ιησού με μεγάλα μάτια, μακρύ πρόσωπο, διακριτά φρύδια, μια εντυπωσιακά μακριά μύτη, άνω χείλη και γενειάδα στο πηγούνι (συχνά χωρισμένη στα δύο), και μακριά κυματιστά μαλλιά με μια χωρίστρα στην μέση· εν συντομία, το πρόσωπο που ξέρουμε απ’ το ύφασμα του Τορίνο. [...]

Αλλά οι θεολόγοι δεν θα μπορούσαν να συμφωνήσουν με οποιαδήποτε εικόνα λεγόταν να παριστάνει τον Ιησού. Αν το παρουσιαστικό ήταν να εμφανίζεται στην υλική εικόνα, έπρεπε να βεβαιωθούν ότι τα εικονίσματα που ενέκριναν οι αρχές ήταν όσο το δυνατόν πιο κοντά στην πραγματική εμφάνιση του Κυρίου. Και δεν μπορούσαν να βασιστούν σε αναφορές των συγχρόνων του Ιησού για τα χαρακτηριστικά και την μορφή του – δεν υπήρχε καμμία.

Εν μέσω αυτής της συζήτησης ήρθε η Εικόνα της Έδεσσας. Ιδού μια εικόνα με τα χαρακτηριστικά που ο ίδιος ο Κύριος είχε εντυπώσει στο λινό! Οι αυθεντίες της θεολογίας εικονισμάτων έπρεπε πρώτα να εξακριβώσουν αν μια τέτοια θαυματουργή εικόνα του Ιησού υπήρχε πραγματικά. Αυτό θα σήμαινε όχι μόνον ότι ο Ιησούς ήταν απεικονίσημος, αλλά και ότι ο ίδιος είχε δημιουργήσει την εικόνα και άρα είχε δώσει την έγκρισή του. [...] Τα πολυάριθμα αντίγραφα που εμφανίζονταν παντού σύντομα διέδωσαν τα χαρακτηριστικά της «αληθινής όψης», και θα πρέπει να ήταν φανερό σε κάθε καλλιτέχνη ότι θα έπρεπε να ακολουθήσει το πρότυπο της εικόνας του «προσώπου στο ύφασμα» όταν σχεδίαζε ένα πορτρέτο του Ιησού. Πράγματι, η συναρπαστική υπόθεση που εξετάζουμε λέει ότι η εικόνα στο ύφασμα του Τορίνο, γνωστό ως το Μανδήλιον της Έδεσσας, ήταν το κλειδί για την ιδιαιτέρως κρίσιμη αλλαγή στην εικονογραφική αναπαράσταση του Χριστού – το πρωτότυπο της «αληθινής εικόνας του Ιησού».

Στους διάφορους καλλιτέχνες μάλλον ανετέθη να αντιγράψουν το Μανδήλιον, μένοντας πιστοί στο πρωτότυπο, και ζητώντας τους ειδικά να προσπαθήσουν να δώσουν την δέουσα προσοχή. Έχουμε ένα παράδειγμα ενός τέτοιου αντιγράφου ήδη από τον 6ο αιώνα, το οποίο είναι όντως αξιοσημείωτο. Είναι ένα πορτρέτο του Ιησού σ’ ένα περιδέραιο (βλέπε εικόνα παρακάτω) χωρίς φωτοστέφανο – επίσης απόν στην μορφή του Σαβάνου – το οποίο ταιριάζει με την εικόνα στο ύφασμα σε κάθε λεπτομέρεια. [...]

Στο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά υπάρχει μία από τις πιο όμορφες εικόνες του Χριστού του 6ου αιώνα. Δεν υπάρχει ισάξιά της στην τεχνική της τελειότητα και καλλιτεχνική εκφραστικότητα. Βλέποντας το πρόσωπο αισθάνεσαι ότι ο ζωγράφος προσπάθησε να φέρει στην ζωή την σκιώδη εικόνα στο Σάβανο, πιστή στο πρωτότυπο:

Την δεκαετία του 1930 ο Paul Vignon έστρεψε την προσοχή του στον ρόλο που έπαιξε η εικόνα του Σαβάνου στην ιστορία της τέχνης, και μια μέρα ανακάλυψε ένα παράδοξο γεωμετρικό σχήμα ανάμεσα στα φρύδια ενός πορτρέτου του Χριστού στην ρωμαϊκή κατακόμβη του Ποντιανού. Ήταν ένα σημάδι σε σχήμα U. O Βινιόν έμεινε έκπληκτος, διότι αυτή η γραμμή δεν είχε κάποιο σκοπό και δεν φαινόταν να έχει σχέση με την υπόλοιπη ζωγραφιά. Ενθουσιάστηκε περισσότερο όταν συνειδητοποίησε ότι είχε δει αυτό το σημάδι στο ίδιο σημείο στο πρόσωπο του Σαβάνου! Δεν είναι σαφές πώς βρέθηκε εκεί. Κατά πάσα πιθανότητα δεν ανήκει στα πραγματικά χαρακτηριστικά του «Ανθρώπου στο Σάβανο». Σε κάθε περίπτωση ο ερευνητής είχε βρει ένα νέο πεδίο έρευνας. Είχε ήδη προσέξει ότι τα πορτρέτα του Χριστού από τον 6ο αιώνα και μετά ήταν αξιοσημείωτα όμοια με το πρόσωπο στο Σάβανο. Αλλά τώρα είχε ένα νέο στοιχείο, άξιο περαιτέρω διερεύνησης. Μήπως κάποιος καλλιτέχνης, επιφορτισμένος με αυτήν την δουλειά, έλαβε την εντολή να αντιγράψει την εικόνα του Σαβάνου με τόση ακρίβεια ώστε συμπεριέλαβε ακόμη και ανωμαλίες, διπλώσεις, τυχαίες και μηχανικές αλλαγές στην επιφάνεια; Και μετά τα αντίγραφά του διανεμήθηκαν ευρέως ως η «αληθινή αναπαράσταση του Ιησού» για να χρησιμοποιηθούν ως καθιερωμένα πρότυπα στην θρησκευτική εικονογράφηση; Η ιδέα τουλάχιστον δεν ήταν πολύ τραβηγμένη. Ο Βινιόν δεν ήξερε ακόμα για την μεταμόρφωση του υφάσματος στο Μανδήλιον και της ειδικής φήμης γνησιότητας που απολάμβανε ως αχειροποίητον. Εργαζόταν με την προϋπόθεση ότι το Σάβανο ήταν γνωστό τότε. [...]

Ο Βινιόν, και μετά από αυτόν ο Edward Wuenschel, ταυτοποίησε όχι λιγότερα από είκοσι ειδικά χαρακτηριστικά τα οποία ένας υποθετικός Βυζαντινός καλλιτέχνης θα μπορούσε να αντιγράψει για την «αληθινή αναπαράσταση» του Ιησού. Ο Γουίλσον δέχεται μόνον δεκαπέντε εξ αυτών, διότι η εικόνα στο Σάβανο είναι τόσο αχνή ώστε αρκετά δεν μπορούν να αναγνωριστούν πλέον με σιγουριά. Αυτά έχουν ως εξής:

1. Μια οριζόντια γραμμή στο μέτωπο
2. Το σχήμα U ή «τετράγωνo» 3 πλευρών στο μέτωπο
3. Ένα σχήμα V στην γέφυρα της μύτης
4. Ένα δεύτερο σχήμα V μέσα στο χαρακτηριστικό 2
5. Ένα ανορθωμένο δεξί φρύδι
6. Ένα τονισμένο αριστερό μάγουλο
7. Ένα τονισμένο δεξί μάγουλο
8. Ένα μεγεθυμένο αριστερό ρουθούνι
9. Μια τονισμένη γραμμή μεταξύ μύτης και άνω χείλους
10. Μια βαθειά γραμμή κάτω από το κάτω χείλος
11. Μια άτριχη περιοχή μεταξύ χείλους και γενειάδας
12. Το πιρούνι της γενειάδας
13. Μια οριζόντια γραμμή κατά μήκος του λαιμού
14. Ιδιαιτέρως τονισμένα γλαυκώδη μάτια
15. Δύο χαλαρές τούφες μαλλιών να πέφτουν απ’ την κορυφή του μετώπου

The Jesus Conspiracy, σελ. 150-153

ΣΧΟΛΙΟ: Αριστερά είναι το σχετικό διάγραμμα του Κέρστεν και δεξιά τα χαρακτηριστικά του Σαβάνου που εμφανίζονται επίσης στην προτομή του Απολλωνίου. Αξιοσημείωτο ότι ο Σολάριον επισημαίνει έντεκα από αυτά αλλά του διαφεύγει ένα πολύ σημαντικό, το 5. Το πρόσωπο στο Σάβανο, όπως και ο Απολλώνιος, έχει ασύμμετρα φρύδια, με το αριστερό να είναι κάπως πιο καμπύλο (όχι ανασηκωμένο), όπως φαίνεται και στην αγιογραφία του Ιησού στο Σινά. Οπότε στην προτομή εμφανίζονται 12 από τα 15 χαρακτηριστικά. Σύμπτωση;