Το άγαλμα της Αφροδίτης

 

Κάποιος έδειχνε ερωτευμένος με το άγαλμα της Αφροδίτης, το οποίο βρίσκεται γυμνό στην Κνίδο, και προσέφερε αφιερώματα σ’ αυτό, ενώ υποσχόταν και άλλα για γάμο με την θεά. Στον Απολλώνιο φάνηκε γενικά άτοπο αυτό, επειδή όμως οι Κνίδιοι δεν το απέρριπταν, αλλά έλεγαν ότι η θεά θα φανεί πιο ζωντανή εάν ήταν κάποιος ερωτευμένος μαζί της, αποφάσισε να απαλλάξει το ιερό από τον παραλογισμό αυτό. Και όταν οι Κνίδιοι τον ρώτησαν αν θέλει να διορθώσει κάτι από τα σχετικά με τις θυσίες ή τις προσευχές, απάντησε: «Θα διορθώσω τα μάτια σας, αλλά τα πατροπαράδοτα του ιερού ας μείνουν όπως είναι.»

Αφού λοιπόν κάλεσε αυτόν που συμπεριφερόταν με απρέπεια, τον ρώτησε αν πιστεύει στους θεούς, και όταν εκείνος είπε ότι τόσο πολύ πιστεύει σε αυτούς, ώστε και να τους ερωτεύεται ακόμη, και έκανε μάλιστα λόγο και για γάμο, για τον οποίο νόμιζε ότι πρέπει να θυσιάσει, του είπε:

«Οι ποιητές προβάλλουν ανθρώπους σαν τον Αγχίση και τον Πηλέα με το να λένε ότι υπήρξαν σύζυγοι θεαινών, εγώ όμως σχετικά με τον αμοιβαίο έρωτα γνωρίζω τα εξής: οι θεοί θεούς ερωτεύονται, οι άνθρωποι ανθρώπους, τα ζώα άλλα ζώα και γενικά τα όμοια άλλα όμοιά τους, με σκοπό να γεννήσουν γνήσια και ομοειδή τέκνα, ενώ εκείνο που ανήκει σε διαφορετικό γένος, όταν ενωθεί με ξένο προς τον εαυτό του, αυτό ούτε δεσμός είναι ούτε έρωτας. Και αν αναλογιζόσουν την περίπτωση του Ιξίωνα, ούτε καν θα περνούσε απ’ το μυαλό σου να μην ερωτεύεσαι τους ομοίους σου· και εκείνος μεν δεμένος πάνω σ’ έναν τροχό στριφογυρίζει στον ουρανό, εσύ όμως, αν δεν φύγεις από το ιερό θα χαθείς από ολόκληρη την γη και ούτε θα μπορείς να ισχυριστείς ότι οι θεοί δεν αποφάσισαν δίκαια για σένα.»

Με τον τρόπο αυτό ο παραλογισμός του ανθρώπου έσβησε, και αυτός που έλεγε ότι είναι ερωτευμένος, έφυγε, αφού θυσίασε για να ζητήσει συγγνώμη.

Βίος Απολλωνίου, Βιβλίο Z, Κεφάλαιο XL

Ο Απολλώνιος στην Βαβυλώνα

 

 

Όταν ο Απολλώνιος έφτασε στην Βαβυλώνα, ο σατράπης στις μεγάλες πύλες, μαθαίνοντας ότι έχει έλθει με σκοπό να πλουτίσει τις γνώσεις του, του παρουσίασε ένα χρυσό ομοίωμα του βασιλιά, το οποίο αν δεν προσκυνούσε κάποιος, δεν του επιτρεπόταν να μπει στην πόλη. Αυτό δεν επιβαλλόταν στους πρεσβευτές των Ρωμαίων, όποιος όμως ερχόταν από τους βαρβάρους ή περιόδευε την χώρα, το θεωρούσαν προσβολή αν δεν προσκυνούσε το ομοίωμα. Τέτοιες ανοησίες επιβάλλουν οι σατράπες στις χώρες των βαρβάρων.

Όταν λοιπόν ο Απολλώνιος είδε το ομοίωμα ρώτησε «ποιος είναι αυτός;», και ακούγοντας ότι είναι ο βασιλιάς είπε: «Αυτός που προσκυνείτε , αν επαινεθεί από μένα, αφού αποδειχθεί καλός και αγαθός, θα έχει λάβει την μεγαλύτερη τιμή». Και λέγοντας αυτά πέρασε από τις πύλες. [...]

Όταν παρουσιάστηκε ο Απολλώνιος, ο πιο ηλικιωμένος από αυτούς τον ρώτησε, γιατί έδειξε περιφρόνηση απέναντι στον βασιλιά. Και εκείνος απάντησε: «Δεν τον περιφρόνησα ακόμη».

Και όταν τον ξαναρώτησε, «θα υπήρχε περίπτωση να τον περιφρονήσεις;», απάντησε «ναι, μα τον Δία, εάν κατά την συναναστροφή μου μ’ αυτόν δεν διαπίστωνα ότι είναι καλός και αγαθός.»

«Και σαν τι είδους δώρα του πηγαίνεις;»

Κι όταν ο Απολλώνιος του απαρίθμησε την ανδρεία, την δικαιοσύνη και τα σχετικά, «για ποιο λόγο», ρώτησε, «επειδή τάχα δεν τις έχει τις αρετές αυτές;»

«Μα τον Δία», είπε, «για να μάθει και να τις χρησιμοποιεί εάν πράγματι τις έχει.» [...]

Ατενίζοντας τότε ο βάρβαρος τον πλαϊνό του είπε: «Δώρο μας τον στέλνει κάποιος θεός τον άνδρα αυτόν, διότι όταν ένας ενάρετος συναναστρέφεται άλλον ενάρετο, θα καταστήσει πολύ καλύτερο τον βασιλιά μας και σωφρονέστερο και γλυκύτερο, γιατί αυτές οι αρετές διαφαίνονται στον άνδρα.» [...]

Όταν ο βασιλιάς είπε ότι χαίρεται και αγάλλεται με την άφιξη του Απολλωνίου περισσότερο απ’ το αν αποκτούσε τους θησαυρούς Περσών και Ινδών και τους προσέθετε σ’ αυτά που έχει, και ότι τον δέχεται ως φιλοξενούμενο και συγκάτοικο στην βασιλική στέγη, «εάν εγώ βασιλιά», είπε, «όταν ερχόσουν στην πατρίδα μου τα Τύανα, είχα την απαίτηση να κατοικήσεις όπου και εγώ, θα δεχόσουν να κατοικήσεις;»

«Μα τον Δία», είπε, «εάν επρόκειτο να κατοικήσω σε τόσο μεγάλο σπίτι, όσο να δεχθεί τους δορυφόρους και τους σωματοφύλακές μου κι εμένα τον ίδιο με λαμπρότητα.»

«Το ίδιο ισχύει και για μένα», είπε, «διότι εάν κατοικήσω σε σπίτι μεγαλύτερο από τις ανάγκες μου, θα ζήσω άσχημα, αφού η υπερβολή στενοχωρεί τους σοφούς περισσότερο απ’ ότι η έλλειψη εσάς· ας με φιλοξενήσει λοιπόν κάποιος ιδιώτης ο οποίος έχει όσα εγώ, και θα συχνάζω κοντά σου όσο θέλεις.»

Συμφώνησε ο βασιλιάς, για να μην κάνει κατά λάθος κάτι δυσάρεστο, και τον έστειλε να κατοικήσει μ’ έναν ενάρετο Βαβυλώνιο ευγενικής καταγωγής. [...]

Όταν κάποτε ο βασιλιάς τού έδειχνε την σήραγγα κάτω από τον Ευφράτη και τον ρώτησε, «πώς σου φαίνεται το θαύμα αυτό;», ο Απολλώνιος, θέλοντας να υποβαθμίσει το θαυμαστό αυτό έργο, είπε: «Θαύμα θα ήταν, ω βασιλιά, αν μπορούσατε να βαδίζετε με τα πόδια πάνω σ’ αυτό το βαθύ και αδιάβατο ποτάμι.»

Όταν πάλι του έδειχνε τα τείχη των Εκβατάνων και έλεγε ότι αυτά είναι η κατοικία των θεών, είπε: «Θεών δεν είναι εξάπαντος, εάν όμως είναι ανδρών δεν το γνωρίζω· διότι βασιλιά η πόλη των Λακεδαιμονίων κατοικείται ατείχιστη.»

Όταν ο βασιλιάς δίκασε κάποια διαφορά μεταξύ κωμοπόλεων και καυχιόταν στον Απολλώνιο ότι εξέδωσε απόφαση μόλις μετά από δύο ημερών ακρόαση, «άργησες να βρεις το δίκαιο», του είπε.

Και όταν κατέφθαναν από τις υποτελείς επαρχίες σωροί από χρήματα, αφού ο βασιλιάς άνοιξε τα θησαυροφυλάκια, έδειχνε τα χρήματα στον Απολλώνιο, για να τον παρασύρει στην επιθυμία του πλούτου, εκείνος, χωρίς καθόλου να θαμπωθεί, είπε: «Για σένα βασιλιά αυτά είναι χρήματα, για μένα όμως άχυρα.»

«Πώς λοιπόν», ρώτησε ο βασιλιάς, «θα κάνω καλή χρήση αυτών;»

«Εάν τα χρησιμοποιήσεις σωστά», είπε, «διότι είσαι βασιλιάς».

Βίος Απολλωνίου, Βιβλίο Α, Κεφάλαια XXVII-XXXVIII

Η Ναζαρέτ στα χρόνια του Ιησού

Ο «Ιησούς από την Ναζαρέτ» αποτελεί τη γνωστότερη ίσως κινηματογραφική παραγωγή που σχετίζεται με την ζωή της κεντρικής φιγούρας του Χριστιανισμού, όπως αυτή περιγράφεται στα ευαγγέλια. Πως θα αντιδρούσατε όμως αν μαθαίνατε ότι η πόλη της Ναζαρέτ δεν αναφέρεται σε κανένα από τα κείμενα της εποχής και πως η ύπαρξή της στα χρόνια όπου τοποθετείται η δράση του Ιησού αποτέλεσε εφεύρεση των πρώτων χριστιανών για να αποκτήσουν νόημα οι ευαγγελικές αφηγήσεις; Ας εξετάσουμε την υπόθεση αυτή αναλυτικότερα…

Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που έχουν προκύψει από την έρευνα των Μυθικιστών για τον ιστορικό Ιησού σχετίζεται άμεσα με την γενέτειρά του, την Ναζαρέτ, που αποτελεί στις μέρες μας έναν από τους γνωστότερους προορισμούς χριστιανών προσκυνητών στο Ισραήλ. Κι αυτό γιατί, όπως υποστηρίζουν, δεν υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα που να πιστοποιούν ότι μια τέτοια πόλη όντως υπήρξε στα χρόνια που υποτίθεται ότι έζησε και μεγάλωσε ο Ιησούς.

Στηριζόμενος στα ευρήματα που έχουν έρθει μέχρι στιγμής στο φως, στις επίσημες εκθέσεις των Καθολικών – κυρίως – αρχαιολόγων, αλλά και στα έργα των ιστορικών της περιοχής, ο ερευνητής Rene Salm αφιέρωσε ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «The Myth of Nazareth: The Invented Town of Jesus» (2008) στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι ο τόπος που σήμερα αποκαλείται Ναζαρέτ κατοικήθηκε μόλις μετά το 70 μ.α.χ.χ, αμέσως δηλαδή μετά το τέλος του πρώτου Ιουδαϊκού Πολέμου.

Ψάξε ψάξε…

Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Αναζητώντας κανείς την ιστορική Ναζαρέτ σε προευαγγελικές πηγές, η αλήθεια είναι ότι δεν θα εντοπίσει καμία απολύτως αναφορά για αυτήν. Ούτε η Παλαιά Διαθήκη, ούτε το εβραϊκό Ταλμούδ, ούτε ο Παύλος, ούτε κάποιος αρχαίος γεωγράφος δεν κάνει αναφορά σε κάποια Ναζαρέτ στην Γαλιλαία. Ακόμα και ο μεγάλος Ιουδαίος ιστορικός, Φλάβιος Ιώσηπος (37-100 μ.α.χ.χ), δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα για την Ναζαρέτ, αν και στο έργο του απαριθμεί και παρουσιάζει 45 περίπου πόλεις και χωριά της ευρύτερης περιοχής. Παρ’ όλα αυτά, φροντίζει να αναφερθεί στην πόλη Γιάφα, που βρίσκεται ένα περίπου μίλι νοτιοδυτικά της σημερινής πόλης της Ναζαρέτ. Μάλιστα ο ίδιος μάλιστα φαίνεται πως έζησε εκεί για ένα διάστημα.

Όμως η γεωγραφική θέση της Γιάφα δεν υπήρξε σταθερή. Κατά την εποχή του Μπρούντζου και του Σιδήρου φαίνεται να περιελάμβανε και την περιοχή που βρίσκεται η σημερινή Ναζαρέτ. Τα ίδια ισχύουν και για αρκετές από τις μεγάλες πόλεις της Ιουδαίας που αναφέρονται στην Π. Διαθήκη. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα αρχαιολογικά στοιχεία (αρκετά από τα οποία ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια ερευνών Καθολικών αρχαιολόγων τη δεκαετία του 1920), η περιοχή της σημερινής Ναζαρέτ (με την ονομασία Γιάφα) κατοικείτο από το 2.000 π.α.χ.χ έως το 730 π.α.χ.χ. Τότε ήταν που οι Ασσύριοι εισέβαλλαν στο Ισραήλ και κατέστρεψαν αρκετές πόλεις. Έτσι από τα τέλη του 8^ου προχριστιανικού αιώνα, η περιοχή εγκαταλείπεται και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να μαρτυρά ανθρώπινη παρουσία. Άλλωστε ο αποπληθυσμός της Γαλιλαίας εκείνη την χρονική περίοδο δεν αφορά μόνο την Γιάφα, όπως διαβεβαιώνει μέσω της έρευνάς του ο Ισραηλινός αρχαιολόγος Zvi Gal. Παρ’ όλα αυτά η επίσημη θέση της εκκλησίας είναι πως η περιοχή που βρίσκεται σήμερα η πόλη της Ναζαρέτ κατοικείται αδιαλείπτως από το 2.000 π.α.χ.χ μέχρι και σήμερα…

Στα… νεότερα χρόνια

Όπως μας πληροφορεί ο εβραίος ιστορικός Ιώσηπος, η συναγωγή της «νέας» Γιάφα καταστράφηκε από επιδρομή των Ρωμαίων το 67 μ.α.χ.χ στα πλαίσια του Ιουδαϊκού Πολέμου. 15.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ενώ τα γυναικόπαιδα πιάστηκαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν μακριά.

Οι επιζήσαντες έπρεπε να αναζητήσουν έναν τόπο για την ταφή των νεκρών τους. Και η ιδανική περιοχή βρέθηκε σε μια καλά προστατευμένη κοιλάδα, ένα περίπου μίλι βορειοανατολικά. Πάνω σε αυτή την «ανώνυμη» νεκρόπολη χτίστηκε χρόνια μετά η πόλη με το όνομα Ναζαρέτ, κάτι που – σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό ερευνητή Kenneth Humphreys – έγινε κατά την «εξέγερση του Μπαρ Κοχμπά» το 135 μ.α.χ.χ.

Πάνω σε αυτά τα αντικείμενα «παίζεται» τις τελευταίες δεκαετίες όλο το debate αναφορικά με την ιστορικότητα της πόλης της Ναζαρέτ στα χρόνια που τοποθετείται από τα ευαγγέλια η δράση του Ιησού.

Οι λάμπες λαδιού και η αρχαιολογική έρευνα

Ποια είναι όμως τα σημαντικότερα χρονολογημένα αρχαιολογικά ευρήματα πάνω στα οποία έχουν «πατήσει» οι υποστηρικτές της υπόθεσης για την ύπαρξη της Ναζαρέτ στα χρόνια του Ιησού; Αυτά αφορούν κυρίως έξι λάμπες λαδιού που ανακαλύφθηκαν το 1931 και χαρακτηρίστηκαν από τον Καθολικό συγγραφέα, C. Kopp, ως «ελληνιστικές», της περιόδου δηλαδή ανάμεσα στο 330 και το 63 π.α.χ.χ. Στην πραγματικότητα οι λάμπες αυτές προέρχονται από την Μέση και Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο, δηλαδή κάπου ανάμεσα στο 70 και το 300 μ.α.χ.χ, όπως παραδέχεται στην μελέτη του το 1969 ο Καθολικός αρχαιολόγος, Eugenio Bagatti.

Η αλήθεια είναι ότι τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα της «νέας εποχής» που έχουν έρθει στο φως, ξεκινούν από τον 1^ο μεταχριστιανικό αιώνα και αφορούν έναν αρκετά μεγάλο αριθμό λαμπών λαδιού «Ηρωδικού» τύπου. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτού του τύπου οι λάμπες – έχουν δανειστεί το όνομά τους από την οικογένεια των Ηρώδων – χρησιμοποιούνταν στην περιοχή της Γαλιλαίας έως και το 150 μ.α.χ.χ. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν εδώ είναι «πόσο παλιές είναι αυτές οι λάμπες;». Την απάντηση ήρθε να δώσει η αρχαιολόγος Nurit Feig, η οποία το 1981 έφερε στο φως αρκετές τέτοιες λάμπες – όμοιες με αυτές που είχαν ανακαλυφθεί νωρίτερα από τον Bagatti – σε ένα σύμπλεγμα τάφων 2,6 χιλιόμετρα ανατολικά του «ναού της Σύλληψης». Μέσω των σύγχρονων μεθόδων χρονολόγησης, η Feig κατέληξε στο συμπέρασμα πως η κατασκευή αυτών των «Ηρωδικού» τύπου λαμπών πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στο 50 και το 150 μ.α.χ.χ.

Γιατί Ναζαρέτ;

Αν τελικά η πόλη της Ναζαρέτ δεν υπήρξε στα χρόνια που τα ευαγγέλια τοποθετούν τη δράση του Ιησού, τότε γιατί οι συγγραφείς τους να έπλασαν μια φανταστική πόλη για τον πρωταγωνιστή των έργων τους; Και το κυριότερο, γιατί επέλεξαν να την ονομάσουν έτσι; Μια γλωσσολογική έρευνα στο όλο ζήτημα δείχνει να παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και κατά τους σύγχρονους Μυθικιστές, ίσως να αποτελεί την λύση του «μυστηρίου Ναζαρέτ».

Στην Καινή Διαθήκη ο Ιησούς χαρακτηρίζεται ως «Ναζωραίος» ή «Ναζαρηνός» δώδεκα φορές. Ο όρος αυτός σήμαινε στα εβραϊκά τον «κεχρισμένο» (η λέξη Nazara είχε τη σημασία της αλήθειας) ή τον «Εσσαίο». Οι Εσσαίοι ήταν μια ιουδαϊκή εσχατολογική σέκτα εκείνης της περιόδου που φυσικά δεν είχε απολύτως καμία σχέση με κάποιον τόπο ονόματι Ναζαρέτ.

Φαίνεται όμως πως οι δημιουργοί των ευαγγελικών κειμένων (που είχαν οπωσδήποτε άμεση επαφή με πρότερα ιουδαϊκά εσχατολογικά χωρία – είναι άλλωστε γνωστή και προφανής η ευαγγελική απόπειρα σύνδεσης της δράσης του Ιησού με προφητείες και πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης), δεν κατανόησαν αυτές τις ετυμολογίες και έδωσαν στον όρο Ναζωραίος έναν καθαρά τοπικό χαρακτήρα. Έτσι η μετέπειτα «εφεύρεση» μιας πόλης με το όνομα Ναζαρέτ, μέσα στην οποία θα μεγάλωνε ο μικρός Ιησούς, ήταν επιτακτική.

Η πόλη της Ναζαρέτ όπως είναι σήμερα.

Το παράδοξο με τον ναό της σύλληψης

Ο «ναός της σύλληψης» στην Ναζαρέτ, χτίστηκε στο σημείο που, σύμφωνα με την παράδοση, εμφανίστηκε στην Μαρία ο άγγελος Γαβριήλ αναγγέλοντάς της την γέννηση του Ιησού. Η μεγαλοπρεπής αυτή εκκλησία έχει ανεγερθεί πάνω από το «πηγάδι της Παναγίας», το οποίο ανακάλυψε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες η 80χρονη Ελένη (μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου), μετέπειτα αγία των χριστιανών, κατά την επίσκεψή της στην περιοχή στις αρχές του 4^ου μεταχριστιανικού αιώνα.

Το περίεργο όμως είναι πως ο «ναός της σύλληψης» έχει ανεγερθεί ακριβώς στο κέντρο ενός προγενέστερου αρχαίου ρωμαϊκού νεκροταφείου. Γεγονός παράδοξο, καθώς σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, η επαφή με τους νεκρούς αποτελούσε ένα καθαρτικό τελετουργικό, γι’ αυτό και οι τάφοι έπρεπε να σκάβονται αρκετά έξω από τα όρια της εκάστοτε πόλης ή χωριού. Αυτό σημαίνει ότι η ύπαρξη ενός νεκροταφείου μέσα στα όρια μιας Ιουδαϊκής πόλης του 1^ου μεταχριστιανικού αιώνα ήταν ουσιαστικά απαγορευτική.

Το στοιχείο αυτό έμοιαζε να αγνοείται από τους καθολικούς αρχαιολόγους μέχρι και την δεκαετία του ’50. Όταν το ζήτημα «άνοιξε» προς συζήτηση, κάποιοι από αυτούς έφτασαν στο σημείο να υποστηρίξουν πως οι συγκεκριμένοι τάφοι φιλοξενούσαν μέλη της οικογένειας του Ιησού ή, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Bagatti, πως επρόκειτο για τάφους σταυροφόρων (!), απόψεις οι οποίες γρήγορα εγκαταλείφθηκαν κάτω από το βάρος των ευρημάτων. Έτσι το θέμα… «ξεχάστηκε» για να επανέλθει στις μέρες μας από τον Salm.

Να σημειωθεί εδώ ότι αντίστοιχη παράδοξη ιστορία υπάρχει και με την ανακάλυψη του «Τιμίου Σταυρού» (και πάλι από την Ελένη!), που υποτίθεται πως βρέθηκε κάτω από ναό της Αφροδίτης τρεις αιώνες μετά τα γεγονότα που περιγράφονται στα ευαγγέλια. Ως γνωστόν, οι Εθνικοί/Παγανιστές δεν έχτιζαν τους ναούς και τα ιερά τους σε τοποθεσίες που κατά το παρελθόν είχαν στηθεί εκτελεστικά αποσπάσματα ή γεγονότα που περιελάμβαναν βασανισμούς.

Μυθικισμός

Η συνωμοσία της σιωπής

 

 

Φανταστείτε πως είστε ένας φοιτητής του Ιστορικού που πρέπει να κάνει μια εργασία για τη ζωή του Γεωργίου Ουάσινγκτον, του πρώτου προέδρου των ΗΠΑ και ενός από τους πιο σημαντικούς πατέρες του αμερικανικού έθνους.

Εκ πρώτης όψεως η εργασία φαίνεται πολύ εύκολη. Υπάρχουν ένα κάρο εγκυκλοπαίδειες και βιβλία με βιογραφικά στοιχεία για τον Ουάσινγκτον γραμμένα από σοβαρούς ακαδημαϊκούς. Οποιοσδήποτε από αυτούς θα αρκούσε για να γραφεί μια αρκετά λεπτομερής εργασία. Επειδή όμως είστε πολύ επιμελείς, αυτό δε σας αρκεί. Για να αποκτήσετε ιδιαίτερα λεπτομερή εικόνα θέλετε να αγνοήσετε τις σύγχρονες πηγές, που γράφτηκαν αιώνες μετά τα γεγονότα, και να χρησιμοποιήσετε απ’ ευθείας τις πρωτογενείς πηγές. Θέλετε να βασίσετε την εργασία σας σε στοιχεία από πρώτο χέρι: γράμματα που έγραψε ο ίδιος ο Ουάσινγκτον, βιογραφίες που έγραψαν άνθρωποι που τον γνώριζαν προσωπικά και ιστορίες για τα λόγια και τα έργα του που γράφτηκαν όσο ακόμα ζούσε.

Χτενίζοντας τα αρχεία όμως, ανακαλύπτετε κάτι παράδοξο· δεν μπορείτε να εντοπίσετε καθόλου πρωτογενείς πηγές. Αν και ο Ουάσινγκτον υποτίθεται πως έκανε πολλά θαυμαστά πράματα – διοίκησε τον Ηπειρωτικό Στρατό, απελευθέρωσε τις αμερικανικές αποικίες από την Βρετανία, προήδρευσε της εθνοσυνέλευσης που έγραψε το Σύνταγμα των ΗΠΑ, έγινε ο πρώτος Πρόεδρος των ΗΠΑ – αλλά για κάποιο λόγο δεν υπάρχουν καθόλου αρχεία γραμμένα από άτομα που έζησαν τα γεγονότα ή απλά από άτομα που ζούσανε εκείνη την περίοδο. Οι ιστορικοί που ζούσαν την περίοδο του Ουάσινγκτον καθώς και αυτοί που έζησαν αμέσως μετά δεν τον αναφέρουν καθόλου. Οι πρώτες αναφορές δεν εμφανίζονται παρά σε αναξιόπιστα και κατακερματισμένα αρχεία που γράφτηκαν δεκαετίες μετά τον θάνατό του. Με τον καιρό οι αναφορές γίνονται περισσότερες μέχρι που έναν αιώνα αργότερα ένα σωρό ιστορικοί που δεν τον γνώρισαν, ούτε τον είδαν ποτέ όλοι μαρτυρούν την ύπαρξή του και τα έργα του. Αυτά τα γραπτά είναι που έφτασαν μέχρι τις μέρες μας και δημιούργησαν την αφθονία στοιχείων που έχουμε σήμερα· όχι οι πρωτογενείς πηγές.

Δεν θα αρχίζατε να υποπτεύεστε πως κάτι πολύ παράξενο συμβαίνει;

Σύμφωνα με τα ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης, η φήμη του Ιησού έφτασε στα πέρατα της οικουμένης όσο ζούσε. Ήταν γνωστός στο Ισραήλ αλλά και εκτός αυτού (Μτ 4:25), ήταν γνωστός όχι μόνο ως διδάσκαλος και σοφός, αλλά και ως προφήτης και θαυματοποιός (Μτ 14:5, Λκ 5:15, Ιω 6:2). Μεγάλα πλήθη τον ακολουθούσαν όπου πήγαινε (Λκ 12:1), μετέστρεψε αρκετούς Εβραίους ώστε να οργίσει τους Φαρισαίους (Ιω 12:11), τράβηξε την προσοχή πολλών Εβραίων και Ρωμαίων ηγετών (Μτ 14:1, Λκ 19:47). Και όταν σταυρώθηκε έγιναν πολλά σημεία σε μεγάλη κλίμακα: ένας μεγάλος σεισμός (Μτ 27:51) παγκόσμια τρίωρη συσκότιση (Λκ 23:44) και τα σώματα των αγίων αναστήθηκαν από τους τάφους τους και άρχισαν να περπατάν στους δρόμους της Ιερουσαλήμ, εμφανιζόμενοι σε πολλούς (Μτ 27:52-53).

Αν όλα αυτά όντως έγιναν, είναι απίστευτο που οι ιστορικοί της εποχής δεν τα πρόσεξαν.

Κι όμως, όταν εξετάζουμε τα στοιχεία, αυτό ακριβώς βλέπουμε. Ούτε ένας σύγχρονος ιστορικός δεν αναφέρει τον Ιησού. Το ιστορικό αρχείο δεν έχει αναφορές σ’ αυτόν για αρκετές δεκαετίες μετά τον υποτιθέμενο θάνατό του. Οι πρώτες-πρώτες εξωβιβλικές αναφορές είναι δύο σύντομα χωρία στο έργο του ιστορικού Ιώσηπου που γράφτηκαν γύρω στο 90 Κ.Χ., αλλά το πρώτο θεωρείται σχεδόν από όλους ότι είναι πλαστογραφία, ενώ εικάζεται πως πλαστό είναι και το δεύτερο. Η πρώτη αυθεντική εξωβιβλική αναφορά σε ένα ιστορικό, ανθρώπινο Ιησού δεν εμφανίζεται παρά στα μέσα του 2ου αι.

Ελάχιστοι Χριστιανοί απολογητές θα αναφέρουν όλα αυτά τα θαυμαστά γεγονότα, αλλά όπως και στην υποθετική ιστορία με τον Ουάσινγκτον, μπορούμε να υποθέσουμε πως κάτι είναι ύποπτο. Η ρόδινη εικόνα των ευαγγελίων με έναν περιπλανώμενο άγιο θαυματοποιό που τον ακολουθούσαν πλήθη χιλιάδων δεν έχει καμία σχέση με την καταγεγραμμένη ιστορία και η πραγματικότητα είναι πως δεν υπάρχουν αναφορές στον άνθρωπο Ιησού μέχρι το τέλος του 1ου αι.

Γιατί αυτό; Σίγουρα δεν έφταιξε το ότι δεν υπήρχαν αξιόλογοι ιστορικοί εκείνοι την περίοδο. Υπήρχε, για παράδειγμα, ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς, ένας Εβραίος φιλόσοφος που έζησε από το 20 π.Κ.Χ. μέχρι το 50 Κ.Χ. Οι απόψεις του είχαν επηρεαστεί από τον Πλατωνισμό και είχαν αρκετά κοινά σημεία με το Χριστιανισμό και τα γραπτά του δείχνουν ότι είχε ενδιαφέρον για παρακλάδια όπως οι Εσσαίοι και οι Θεραπευτές. Έγραψε για τον Πόντιο Πιλάτο και, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, ζούσε μέσα ή κοντά στην Ιερουσαλήμ την περίοδο που ο Ιησούς πέθανε και συνεπώς πρέπει να είχε δει τα σημεία. Ωστόσο κανένα βιβλίο του δεν αναφέρει τον Ιησού ή τον Χριστιανισμό.

Το ίδιο συμβαίνει και με άλλους συγγραφείς της περιόδου. Ο Ιούστος της Τιβεριάδος, ένας ντόπιος Γαλιλαίος ιστορικός που συνέγραψε γύρω στο 80 Κ.Χ. καλύπτοντας την περίοδο που έζησε ο Ιησούς, δεν τον αναφέρει. Ο Ρωμαίος συγγραφέας Σενέκας ο Νεότερος που γεννήθηκε γύρω στο 3 π.Κ.Χ. και πέθανε γύρω στο 60 Κ.Χ. έγραφε συχνά περί ηθικής, αλλά δεν αναφέρει τίποτα για τον Ιησού και τη διδασκαλία του. Ο ιστορικός Πλίνιος ο Πρεσβύτερος γεννήθηκε γύρω στο 20 Κ.Χ. Έγραφε συχνά για επιστήμη και φυσικά φαινόμενα, αλλά στην 37-τομη «Φυσική Ιστορία» του δεν αναφέρει για κάποιον σεισμό ή παράξενο σκοτάδι την περίοδο που πέθανε ο Ιησούς, παρόλο που ζούσε όταν υποτίθεται ότι συνέβησαν όλα αυτά. Για την ακρίβεια, δεν υπάρχει ούτε μία σύγχρονη καταγραφή του σκοταδιού και κανείς δεν αναφέρει ούτε το σεισμό· πόσο μάλλον ένα μάτσο αναστημένους αγίους.

Τέτοια γεγονότα δημιουργούν ιστορικούς. Το να υποθέτουμε πως ούτε ένα άτομο από εκείνα που βίωσαν αυτά τα θαυμαστά γεγονότα δεν ένιωσε την ανάγκη να τα καταγράψει ή ότι κανείς δεν έκανε τον κόπο να συντηρήσει τέτοια αρχεία είναι στα όρια του παραλόγου. Μόνο και μόνο οι θαυματουργές ιάσεις του Ιησού, αν μαθεύονταν, θα προσέλκυαν μια πληθώρα κόσμου απελπισμένου για γιατρειά απ’ όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Παράλληλα, αν μαθευόταν πως μπορούσε να αναστήσει και τους νεκρούς, όπως λένε τα ευαγγέλια (Μτ 9:25-26) τα πλήθη θα ήταν δεκαπλάσια. Σίγουρα κάποιος θα έγραφε για κάτι τέτοιο, έστω και αν το απέρριπτε ως λαϊκή δεισιδαιμονία. Και γεγονότα όπως η συσκότιση του ήλιου και η ανάσταση των αγίων, αν όντως συνέβησαν, θα είχαν αφήσει ανεξίτηλο σημάδι στη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας και θα είχαν παράξει μια πληθώρα αναφορών γεμάτων δέος. Το να πούμε πως οι μετέπειτα γενιές απλά άφησαν αυτή την γνώση να εξαφανιστεί παύει να είναι απλά απίστευτο και καταντά γελοίο.

Ο μόνος λογικός τρόπος για να το εξηγήσουμε αυτό, πέρα από το να να υποθέσουμε μια «συνωμοσία σιωπής» μεταξύ των αρχαίων συγγραφέων, είναι ότι τα θαυμαστά αυτά γεγονότα που καταγράφονται στα ευαγγέλια δεν συνέβησαν ποτέ. Και κάποιοι μετριοπαθείς πιστοί μπορεί να προτιμήσουν αυτή την επιλογή. Μπορεί να πουν: Ναι, τα ευαγγέλια είναι έργο ανθρώπων. Μπορεί να υπερέβαλαν τη φήμη του Ιησού ή και να εφηύραν και μερικά θαύματα για να κάνουν πιο μουράτη την ιστορία. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως ο Ιησούς δεν υπήρξε. Ίσως τα ευαγγέλια να διατήρησαν τον ιστορικό πυρήνα, λέγοντας την ιστορία ενός μεταρρυθμιστή Γαλιλαίου ραββίνου, η οποία διανθίστηκε από τις μετέπειτα γενεές.

Σ’ αυτό θα μπορούσαμε να αντιτάξουμε πως δεν είναι πως οι ιστορικοί της εποχής απλά δεν επιβεβαιώνουν τις λεπτομέρειες των ευαγγελίων, αλλά δεν αναφέρουν καθόλου τον Ιησού. Αν ήταν όντως ένα αληθινό πρόσωπο που έκανε έστω και κάποια από τα πράματα που αναφέρει η Βίβλος, δεν είναι παράλογο να τον είχε προσέξει τουλάχιστον ένας ιστορικός. Ο Ιώσηπος και άλλοι γράφουν για ψευδομεσσίες της εποχής τους. Φυσικά, αν υποθέσει κάποιος έναν Ιησού που δεν έκανε θαύματα και δεν τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή των συγχρόνων του, τότε προφανώς δεν μπορεί να αποδειχθεί πως ένα τέτοιο πρόσωπο δεν υπήρξε ποτέ. [...]

Τα ευαγγέλια δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως απόδειξη της ιστορικότητας του Ιησού, αφού η ίδια τους η αξιοπιστία είναι που τίθεται υπό αμφισβήτηση. Όταν ισχυρίζονται συγκλονιστικά γεγονότα που η ιστορία της εποχής δεν επιβεβαιώνει (όπως είδαμε περιληπτικά και παραπάνω) αυτό από μόνο αρκεί για θέσει εν αμφιβόλω την αξιοπιστία τους. Επιπλέον, περιέχουν πολλές εσωτερικές αντιφάσεις που υποδηλώνει πως οι συγγραφείς δεν κατέγραψαν ιστορικά γεγονότα που ανακαλούσαν, αλλά μια ιστορία, όπου ένιωθαν άνετα να αλλάξουν κάποια σημεία για να τονίσουν κάτι. Τέλος, τα ίδια τα ευαγγέλια δεν είναι πρωτογενείς πηγές. Για την ακρίβεια, οι πρώτες αναφορές στα ευαγγέλια εμφανίζονται στα κείμενα του Ιουστίνου του Μάρτυρα και του Ειρηναίου του Λουγδούνου γύρω στο 150 Κ.Χ.! Αυτό σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι γράφτηκαν το νωρίτερο στα τέλη του 1ου αι., δεκαετίες μετά τα γεγονότα που περιγράφουν και μετά από χρόνο επαρκέστατο για να ανακατευθούν τα γεγονότα με τη μυθολογία και το θρύλο. Τέλος τα ευαγγέλια δεν είναι ανεξάρτητες μαρτυρίες. Είναι γνωστό εδώ και καιρό ότι το κατά Μάρκον είναι το απλούστερο και γι’ αυτό πιθανότατα το παλαιότερο ευαγγέλιο που παρέχει την βασική ιστορία πάνω στην οποία χτίζουν ο Ματθαίος, ο Λουκάς και ενδεχομένως ο Ιωάννης, προσθέτοντας και αλλάζοντας λεπτομέρειες. Στην καλύτερη περίπτωση τα ευαγγέλια παρέχουν ανώνυμες, αργοπορημένες, θεολογικά κατευθυνόμενες πληροφορίες με λεπτομέρειες που οι άλλες σύγχρονες πηγές δεν επιβεβαιώνουν.

Αν ο Ιησούς Χριστός υπήρξε πραγματικά ως ιστορικό πρόσωπο, θα περιμέναμε να βρούμε πρωτογενείς, σύγχρονες μαρτυρίες· καταγεγραμμένα λόγια του και πράξεις του, γραμμένα από ανθρώπους που τον είδαν ή τουλάχιστον ζούσαν όταν ζούσε κι εκείνος. Θα περιμέναμε να υπήρχαν άφθονες μαρτυρίες από την αρχή. Από την άλλη, αν είναι απλά ένας θρύλος που αργότερα θεωρήθηκε αληθινό πρόσωπο, είναι φυσιολογικό να μη βρίσκουμε πρωτογενείς μαρτυρίες για την ζωή του. Είναι φυσιολογικό τα ιστορικά αρχεία να είναι ελάχιστα ή ανύπαρκτα και οι λεπτομέρειες να εμφανίζονται αργότερα, καθώς οι ιστορίες για τον θρύλο άρχισαν να διαδίδονται και να εμπλουτίζονται με κάθε επανάληψη. Είναι φυσιολογικό οι ξεκάθαρες αναφορές να εμφανίζονται πολύ μετά τον υποτιθέμενο θάνατό του. Και φυσικά, αυτό είναι το σενάριο που βρίσκουμε και στην πραγματικότητα.

Οι Χριστιανοί απολογητές συχνά επιμένουν πως τα αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη του Ιησού είναι τόσο ισχυρά που το να αρνηθούμε την ύπαρξή του θα σήμαινε πως θα έπρεπε να αρνηθούμε την ύπαρξη και πολλών άλλων ιστορικών μορφών, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος ή ο Αβραάμ Λίνκολν. Η σύγκριση αυτή όμως είναι άκυρη. Γνωρίζουμε πως άτομα όπως ο Μέγας Αλέξανδρος ή ο Λίνκολν υπήρξαν ακριβώς επειδή έχουμε πρωτογενή στοιχεία: αντικείμενα φτιαγμένα από τους ίδιους, πράγματα που έγραψαν οι ίδιοι ή που έγραψαν οι σύγχρονοί τους γι’ αυτούς. Στην περίπτωση του Ιησού όμως δεν έχουμε τέτοια στοιχεία. Η μορφή των στοιχείων ταιριάζουν καλύτερα με τη γέννηση και τη διάδοση ενός θρύλου. Όπως είπε και κάποιος γνωστός, το να δεχόμαστε άκριτα την ιστορικότητα του Ιησού είναι σαν να διυλίζουμε κώνωπες και να καταπίνουμε καμήλους.

On the Way to Ithaca

Προβλήματα με τα Ευαγγέλια

Ο κήπος της Γεσθημανή

Αναλογιστείτε τη σκηνή στον Κήπο της Γεσθημανή. Όλοι οι Συνοπτικοί λένε την ιστορία περίπου το ίδιο (εκτός από τον Ιωάννη που την παραλείπει επειδή δεν του αρέσει να δείχνει τον Ιησού σε στιγμές ανθρώπινης αδυναμίας). Τη νύχτα πριν τη σύλληψή του, τη νύχτα πριν τη σταύρωσή του, ο Ιησούς νιώθει για μία φορά στη ζωή του ανησυχία, ίσως και φόβο για το μέλλον. Σε έναν κήπο ονόματι Γεσθημανή αφήνει τους περισσότερους μαθητές του πίσω, παίρνοντας μαζί του μόνο τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη και τους λέει να τον φυλάνε ενώ πάει να προσευχηθεί. Όταν επιστρέφει τους βρίσκει και τους τρεις να κοιμούνται. Αυτό συμβαίνει άλλες δυο φορές για έμφαση και έπειτα έρχεται ο Ιούδας με τους στρατιώτες για να τον συλλάβουν. Η ιστορία βρίσκεται στον Μάρκο στο κεφάλαιο 14, στον Ματθαίο στο 26 και στον Λουκά στο 22.

Το πρόβλημα είναι το εξής: τα ίδια τα ευαγγέλια λένε πως ενώ ο Ιησούς προσευχόταν, οι μαθητές είχαν μείνει πίσω με εξαίρεση τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, που και αυτοί κοιμόντουσαν. Εν ολίγοις, κανείς δεν παρακολουθούσε τον Ιησού να προσεύχεται. Ωστόσο τα ευαγγέλια καταγράφουν τη σκηνή σαν να μην αποτελεί αυτό πρόβλημα! Πώς γίνεται αυτό; Ποιος τα κατέγραψε αυτά;

Οι Φαρισαίοι πηγαίνουν στον Πιλάτο

Το ίδιο πρόβλημα εμφανίζεται στο τέλος του Ματθαίου 27:62-66. Οι Φαρισαίοι πηγαίνουν κρυφά στον Πιλάτο και του ζητάνε να βάλει φρουρούς στον τάφο για να εμποδίσουν τους Χριστιανούς να κλέψουν το σώμα του αρχηγού τους. Πώς γίνεται να βρίσκεται αυτό μέσα σε ένα ευαγγέλιο; Ποιος τα κατέγραφε αυτά; Σίγουρα κανείς από τους μαθητές του Ιησού ή τους υποστηρικτές του δεν ήταν παρόντες στο περιστατικό αυτό.

Οι πειρασμοί του Ιησού στην έρημο

Άλλη μια φορά, σε άλλη μία διάσημη ευαγγελική περικοπή, βλέπουμε τους ευαγγελιστές να καταγράφουν πληροφορίες για τη ζωή του Ιησού στις οποίες δε θα έπρεπε να είχαν πρόσβαση. Μετά τη βάπτισή του ο Ιησούς πηγαίνει στην έρημο για να νηστέψει για 40 μέρες και ο Σατανάς τον πειράζει προσφέροντάς του δύναμη και δόξα. Και πάλι – ποιος τα καταγράφει αυτά; Πήγε κάποιος ευαγγελιστής μαζί του στην έρημο; Μήπως πήγαν παραπάνω; Γιατί ο Μάρκος έγραψε πρώτος το ευαγγέλιό του, αλλά οι άλλοι γράφουν περισσότερες λεπτομέρειες. Αλλά κι αυτό είναι αδύνατο γιατί, σύμφωνα με τους Συνοπτικούς, ο Ιησούς κάλεσε τους πρώτους μαθητές μετά τους πειρασμούς του.

Η συνωμοσία μεταξύ Φρουρών και Φαρισαίων

Και πάλι στο Ματθαίο στο 28:11-15 βλέπουμε να καταγράφεται χωρίς δυσκολία μια σκηνή την οποία κανείς ακόλουθος του Ιησού δε θα μπορούσε να είχε δει. Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε τους ιερείς να συνωμοτούν με τους φρουρούς μετά την ανάσταση και να τους δωροδοκούν για να πουν πως οι μαθητές κλέψανε το σώμα του. Ήταν παρών ο Ματθαίος για να το ακούσει αυτό; Πώς είναι δυνατόν τα ευαγγέλια να καταγράφουν περιστατικά που οι συγγραφείς δεν θα μπορούσαν να έχουν δει οι ίδιοι; [ΣτΜ: Σ’ αυτή την περίπτωση πάντως, θα μπορούσαν οι μαθητές να είχαν δει τους Ρωμαίους να διαδίδουν τη φήμη και εύλογα να υπέθεσαν πως υπήρξε κάποια συνωμοσία.]

Η λίστα είναι μεγάλη. Ο Ματθαίος στο 27:19 γράφει για ένα γράμμα που έστειλε η γυναίκα του Πιλάτου στον άντρα της και στο 27:3-8 περιγράφει πως ο Ιούδας επέστρεψε τα αργύρια στους ιερείς και μετά κρεμάστηκε από τις τύψεις (Μήπως έκανε μια γρήγορη παράκαμψη για να τα πει στους μαθητές;). Ο Λουκάς στο 7:39 μας λέει τι σκεφτόταν ένας Φαρισαίος.

Όλα αυτά είναι πληροφορίες που οι συγγραφείς των ευαγγελίων δε θα έπρεπε να ξέρουν. Ωστόσο, αν υποθέσουμε πως απλά γράφανε μια φανταστική ιστορία χρησιμοποιώντας διήγηση τρίτου προσώπου, το πρόβλημα αυτό εξατμίζεται.

Η προφανής χριστιανική απάντηση σ’ αυτά είναι ότι οι συγγραφείς των ευαγγελίων θα μπορούσαν να τα έχουν μάθει όλα αυτά μέσω θείας αποκάλυψης, αλλά υπάρχει απάντηση σ’ αυτό. Βάσει της παραδοσιακής εξήγησης, οι συγγραφείς γράψανε πράγματα που βίωσαν οι ίδιοι ως επί το πλείστον. Αλλά αυτές οι αποκαλυψούλες βρίσκονται σκόρπιες σε όλο το κείμενο και δεν ξεχωρίζουν από το υπόλοιπο κείμενο, ούτε αναφέρεται πως αυτά διαφέρουν από τα υπόλοιπα που καταγράφονται. Αν κάποια τα είδαν οι ίδιοι, ενώ άλλα τους αποκαλύφθηκαν θαυματουργά από το Θεό, δε θα έπρεπε να κάνουν αυτή τη διάκριση; Δε θα έπρεπε να είχαν γράψει μια σημείωση για να ξέρει ο αναγνώστης τη διαφορά; Δεν πρόκειται για παράλογη απαίτηση – ο Παύλος το κάνει αυτό στο Α΄ προς Κορινθίους 7, όπου διακρίνει τις θείες εντολές από τις δικές του απόψεις. Γιατί δεν το κάνουν αυτό οι ευαγγελιστές; Γιατί ο Παύλος το θεωρεί απαραίτητο, αλλά αυτοί όχι; Ο Λουκάς μάλιστα το αποκλείει και ως πιθανότητα όταν από τους πρώτους στίχους μας λέει πως η ιστορία του βασίζεται σε αυτόπτες μάρτυρες. Πουθενά δεν αναφέρει πως μέρος της είναι από αποκάλυψη. Είναι σημαντική παράλειψη, για να μην πω προσβολή προς το Θεό, το να μάθεις πράγματα με θαυμαστό τρόπο και μετά να τα παρουσιάσεις λες και τα είδες να συμβαίνουν με τα μάτια σου.

Επιπλέον, αν όντως είχαν μάθει πράγματα μέσω αποκάλυψης, τότε είναι σχεδόν σίγουρο πως οι ευαγγελιστές θα το ανέφεραν στα γραπτά τους. Το «δεν ήσασταν εκεί για να τα δείτε αυτά» θα ήταν σίγουρα η πιο συχνή ένσταση κατά του πρώιμου Χριστιανισμού και σίγουρα δε θα βοηθούσε το ότι οι ευαγγελιστές κατέγραφαν περιστατικά που δε βίωσαν οι ίδιοι. Η μόνη άμυνα θα ήταν να αποκαλύψουν με ποιο τρόπο έμαθαν αυτές τις πληροφορίες, αλλά δεν το κάνουν.

On the Way to Ithaca

Μυστικές Κοινωνίες

Στην κοιλάδα του Κασμίρ, όπου πήγε ο Απολλώνιος, υπάρχει ένα μέρος που ονομάζεται Σριναγκάρ, που σημαίνει βασιλιάς των φιδιών. Ιδρυθέν από τον βουδιστή βασιλιά Ασόκα το 300 π.Χ. υπάρχει μια τοπική παράδοση ότι ένας μεγάλος σοφός ή ειδήμων ήρθε από την Ευρώπη τον 1ο αιώνα και τελικά πέθανε εκεί. Κάποιοι έχουν πει ότι αυτός ήταν ο Απολλώνιος, άλλοι ότι ήταν ο ίδιος ο Ιησούς. Μπορεί να υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό, καθώς ο Φιλόστρατος αναφέρει ένα «Ιερό του Ηλίου», το οποίο ταιριάζει πολύ με κάποιο που βρίσκεται μόλις λίγα μίλια μακριά απ’ το Σριναγκάρ και λέγεται Ναός του Μέριλαντ. Ο Αυρήλιος υποσχέθηκε να ανεγείρει ναούς και αγάλματα προς τιμήν του, «διότι υπήρχε κάτι μεταξύ των ανθρώπων πιο ιερό, σεβάσμιο, ευγενές, και θείο από τον Απολλώνιο; Επανέφερε τους νεκρούς στην ζωή· έκανε και έλεγε πολλά πράγματα πέρα από τις ανθρώπινες δυνατότητες» (The Magus του Francis Barrett).

Πραγματικά, ναοί και αγάλματα του Απολλωνίου ανηγέρθησαν σε πολλά μέρη, συμπεριλαμβανομένης και της δικής του πόλης των Τυάνων, ακόμη και αν αργότερα οι χριστιανοί κατέστρεψαν πολλά από αυτά. Σε αντίθεση με τον Ιησού, υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι ο Απολλώνιος όντως υπήρξε. Όπως είπε ο Moncure Conway στο βιβλίο του Modern Thought, «Ο κόσμος έχει ασχοληθεί πολύ καιρό με την συγγραφή βίων του Ιησού». Ακόμη κι αν έγραφαν για έναν άνθρωπο χωρίς προέλευση.

Το τέταρτο ευαγγέλιο λέει: «Υπάρχουν δε και πολλά άλλα, όσα έκαμεν ο Ιησούς, τα οποία εάν γράφονταν ένα προς ένα, νομίζω ότι ολόκληρος ο κόσμος δεν θα χωρούσε τόσα βιβλία. Αμήν.»

Η βιβλιοθήκη τέτοιων βιβλίων έχει αυξηθεί από τότε. Αλλά όταν τα εξετάσουμε, ερχόμαστε αντιμέτωποι μ’ ένα εκπληκτικό γεγονός: Όλα αυτά τα βιβλία γράφουν για ένα πρόσωπο για το οποίο δεν υπάρχει ούτε ίχνος σύγχρονων πληροφοριών – ούτε ένα! Κανείς δεν μπορεί να πει με οποιαδήποτε πεποίθηση στην αλήθεια, και όχι στην πίστη, ότι ο Ιησούς ήταν πραγματικό πρόσωπο.

Από την άλλη και κατά την αποδεκτή παράδοση, ο Απολλώνιος γεννήθηκε επί βασιλείας Αυγούστου, την μεγάλη λογοτεχνική εποχή του έθνους του οποίου ήταν υπήκοος. Στην εποχή του Αυγούστου, ανθούσαν οι ιστορικοί· ποιητές, ρήτορες, κριτικοί και ταξιδιώτες αφθονούσαν. Ωστόσο, κανένας από αυτούς δεν αναφέρει το όνομα του Ιησού Χριστού, πολύ λιγότερο κάποιο συμβάν της ζωής του. Ο Ιησούς δεν μας άφησε κανένα γραπτό κείμενο, αν και υπάρχει μια αυξανόμενη εικοτολογία ότι το Ευαγγέλιο του Θωμά γράφτηκε από το χέρι του. Αυτή αναπτύσσεται λόγω της σύγχρονης χριστιανικής προπαγάνδας. Αν πράγματι υπήρξε, τότε ταξίδεψε μόνο στην Ιουδαία και την Αίγυπτο. Ο Απολλώνιος ταξίδεψε εκτενώς και έγραψε εκτενώς. Ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος παραδέχθηκε ότι στον Απολλώνιο χρωστούσε την φιλοσοφία του, και ανήγειρε ναούς και αγάλματα προς τιμήν του. Δεν ανηγέρθησαν αγάλματα ή ναοί του Ιησού.

Ο Faust είπε, «Όλοι ξέρουν ότι τα Ευαγγέλια δεν γράφτηκαν ούτε από τον Ιησού ούτε από τους αποστόλους του, αλλά πολύ μετά από αυτούς από κάποιους αγνώστους, οι οποίοι, κρίνοντας ορθά ότι δύσκολα θα γίνονταν πιστευτοί λέγοντας πράγματα που δεν είχαν δει οι ίδιοι, κυκλοφόρησαν τις αφηγήσεις τους με τα ονόματα των αποστόλων ή των μαθητών συγχρόνων με τους τελευταίους». [...]

Αλλά το τέλος ήταν κοντά. Το γεγονός ότι υπήρχε κίνδυνος ο Απολλώνιος να σφετεριστεί την «ιδέα» του Χριστού με την δική του «πραγματική» ζωή προκάλεσε μεγάλη ανησυχία μεταξύ των πρώτων Χριστιανών. [...] Ίσως το γεγονός ότι είχαν γραφτεί τόσα πολλά για τον Απολλώνιο έκανε αδύνατη την «χρήση» του ως το νέο θρησκευτικό σύμβολο. Η νέα δημιουργία της Χριστιανικής Εκκλησίας χρειαζόταν μια νέα αρχή, η οποία θα περιελάμβανε όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία από άλλες παγανιστικές πίστεις, ώστε να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητά της. Σύμφωνα με τον Phillimore, ο Απολλώνιος ίδρυσε πράγματι μια εκκλησία και μια κοινότητα, η οποία αποτελείτο από τους μαθητές του. Είναι πολύ πιθανό ότι συνδέονταν με ένα παρακλάδι των Εσσαίων, γνωστοί ως Θεραπευτές ή Ναζαρηνοί.

Πράγματι υπήρξε μια ομάδα γνωστή ως Απολλωνίειοι, οι οπαδοί του Απολλωνίου, η οποία επιβίωσε πραγματικά μερικούς αιώνες μετά τον θάνατό του. Αυτοί απετέλεσαν αυτό που έγινε η Χριστιανική Εκκλησία, μετά την Σύνοδο της Νίκαιας – οπότε ο Απολλώνιος πράγματι ξεκίνησε τον Χριστιανισμό, βασισμένο σε ερπετικούς μύθους και παραδόσεις της παλαιότερης τάξης.

Ο Ευνάπιος δήλωσε ότι ο Φιλόστρατος θα έπρεπε να ονομάσει το βιβλίο του «Η επίσκεψη του Θεού στους ανθρώπους». Αντ’ αυτού το βιβλίο του Φιλοστράτου είχε τίτλο Βίος Απολλωνίου – και όταν ελήφθη η απόφαση να επιλεχθεί ο νεοσύστατος Χριστός, το όνομα Απολλώνιος κατεστάλη. Είναι κυρίως λόγω των βιβλίων όπως αυτό του Φιλοστράτου που πυρπολήθηκαν οι αρχαίες βιβλιοθήκες σε μέρη όπως η Αλεξάνδρεια.

Secret Societies, σελ. 151-155

Ιησούς: Μύθος ή Πραγματικότητα;

Η ιστορία του Κρίσνα είναι μια καταγραφή των αρχαίων ινδικών θρύλων. Πιστεύεται ότι έφτασε στην Ευρώπη ήδη από το 800 Π.Κ.Ε. Πιθανώς την έφεραν Φοίνικες. Ένας επιφανής ιστορικός ονόματι Χίγκινς ισχυρίζεται ότι η λατρεία του Κρίσνα ήταν γνωστή στην Ιρλανδία σε ακόμη παλαιότερη εποχή. Προσκομίζει ως αποδείξεις έναν όγκο γλωσσολογικών έργων και αρχαιολογικών στοιχείων. Ο Κρίσνα επανεισήχθη στην δυτική κουλτούρα από τον Μέγα Αλέξανδρο μετά την επέκταση της αυτοκρατορίας του και μια επίσκεψη στην Ινδία. Η θρησκεία εισήχθη εκ νέου στην Αλεξάνδρεια τον πρώτο αιώνα από τον Απολλώνιο Τυανέα.

Η ιστορία που έλεγαν οι αρχαίοι ήταν: Υπήρχε στην Ινδία ένας πολύ μεγάλος σοφός που λεγόταν Ντέβα Μπαντισατόρια. Μεταξύ άλλων έγραψε μια μυθολογική περιγραφή του Krishna που ενίοτε ονομάζεται Chrishna. Περί το 38 ή το 40 Κ.Ε. ο Απολλώνιος καθώς ταξίδευε στην Ανατολή βρήκε αυτήν την ιστορία στην Σιγκαπούρη. Την θεώρησε τόσο σημαντική που την μετέφρασε στην γλώσσα του, δηλαδή τα σαμαρείτικα. Σε αυτήν έκανε κάποιες αλλαγές σύμφωνα με την δική του κατανόηση και φιλοσοφία. Επιστρέφοντας την έφερε στην Αντιόχεια και εκεί πέθανε. Περίπου 30 χρόνια αργότερα ένας άλλος Σαμαρείτης ονόματι Μαρκίων την βρήκε. Έφτιαξε ένα αντίγραφο με περισσότερες αλλαγές. Το έφερε στην Ρώμη περί το 130 Κ.Ε. Όπου μεταφράστηκε στα ελληνικά και στα λατινικά αυτές οι ομοιότητες αποτελούν τον λόγο που ο Χριστιανισμός έχει αποτύχει στην Ινδία για αιώνες, παρά τις κατ’ επανάληψιν προσπάθειες. Οι Βραχμάνοι αναγνώρισαν τον Χριστιανισμό ως μια σχετικά πρόσφατη απομίμηση της πολύ παλαιότερης θρησκείας τους. Επίσης θεωρούν πολύ ανώτερη την αρχική τους εκδοχή. [...]

Ο απόστολος Παύλος, ο οποίος θεωρείται ως ο κατ’ εξοχήν υπεύθυνος για την διάδοση της θρησκείας, ήταν ένα μυθικό απάνθισμα αρκετών χαρακτήρων. Δημιουργήθηκε από τον Σαούλ της Παλαιάς Διαθήκης, τον Απολλώνιο Τυανέα, και τον Έλληνα ημίθεο Ορφέα.

Jesus: Myth Or Reality?, σελ. 29, 43

Ο Πρίγκιπας της Ειρήνης

Αυτή είναι μια ζωγραφιά του Χριστού από την Akiane όταν ήταν μόλις 8 ετών, αν και δεν μοιάζει πολύ με τις γνωστές απεικονίσεις του Ιησού. Αξιοσημείωτο το ελαφρώς ανασηκωμένο αριστερό φρύδι, σήμα κατατεθέν όλων των εικόνων του Ιησού.

Σε αυτό το βίντεο συγκρίνεται το μωσαϊκό ISA με το Σάβανο και την παραπάνω ζωγραφιά.

Χριστιανισμός: ο Ένας, οι Πολλοί

Ο πιο συχνά αναφερόμενος ψευδο-Ιησούς ήταν ο Απολλώνιος Τυανέας. Ο Απολλώνιος, του οποίου η καλώς τεκμηριωμένη ζωή αντικατόπτριζε εκείνη του Ιησού, γεννήθηκε τον πρώτο αιώνα ΚΕ από επιφανείς γονείς στην ρωμαϊκή πόλη των Τυάνων, στην σημερινή Τουρκία. Μορφώθηκε στην Ταρσό, μια πόλη που συνδέεται με τον Παύλο. Σύμβουλος του Βεσπασιανού και του Μάρκου Αυρηλίου, ο Απολλώνιος ήταν φημισμένος ως μάγος και θεραπευτής· ο θρύλος λέει ότι ανέστησε εκ νεκρών την κόρη ενός Ρωμαίου γερουσιαστή. Έγραψε βιβλία περί θυσιών και αστρολογίας και λέγεται ότι ίδρυσε μια σχολή μυστηρίων στην Έφεσο. Ταξίδεψε ευρέως στον πολιτισμένο κόσμο της εποχής του. Οι βιογράφοι έχουν διαφωνήσει πού ή σε ποια ηλικία πέθανε ο Απολλώνιος – ή αν πέθανε ή απλώς «εξαφανίστηκε». Οι θρύλοι αφηγούνται την εμφάνιση του Απολλωνίου μετά θάνατον, θυμίζοντας την ανάσταση του Ιησού. Έχει προταθεί ότι ο Απολλώνιος έγραψε μερικές από τις επιστολές του Παύλου. Οι οπαδοί της θεωρίας ισχυρίζονται ότι ο Απολλώνιος ανασυσκευάστηκε ως Ιησούς κάπου μεταξύ του τέλους του πρώτου αιώνα και της βασιλείας του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου (312-337). [...] Εκτός και αν κάποια μεγάλη ανακάλυψη, συγκρίσιμη με την βιβλιοθήκη στο Ναγκ Χαμαντί, παράσχει στοιχεία, η θεωρία του Απολλωνίου μπορεί να θεωρείται μόνον υποθετική. Σύγχρονες εσωτερικές διδασκαλίες υποστηρίζουν ότι ο Ιησούς μετενσαρκώθηκε ως Απολλώνιος.

Christianity: the One, the Many, σελ. 49-50

ΣΧΟΛΙΟ: Κατ’ αρχάς ο Μάρκος Αυρήλιος έζησε μετά τον Απολλώνιο και δεν τον είχε ως σύμβουλο. Όσο για την μεγάλη ανακάλυψη, ίσως αυτή να αποδειχθεί η Σινδόνη του Τορίνο.

Έντουαρντ Γκίμπον και Απολλώνιος

Σε αρκετές σελίδες αναπαράγεται το παρακάτω σχετικά με τον Απολλώνιο:

«Ο Έντουαρντ Γκίμπον, αλλά και συγγραφείς του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, διατύπωσαν την άποψη ότι ο Ιησούς δεν ήταν άλλος από τον Απολλώνιο τον Τυανέα.»

Πρόκειται για αστικό μύθο. Αυτό που έχει γράψει ο Γκίμπον είναι το εξής:

«Apollonius of Tyana was born about the same time as Jesus Christ. His life (that of the former) is related in so fabulous a manner by his disciples, that we are at a loss to discover whether he was a sage, an impostor, or a fanatic.»

Δεν υπάρχει λοιπόν απόπειρα ταύτισης Απολλωνίου-Ιησού από τον Γκίμπον.

Είχε ο Ιησούς μακριά μαλλιά;

Ένα χαρακτηριστικό όλων των αγιογραφιών του Ιησού είναι ότι εμφανίζεται με μακριά μαλλιά. Γι’ αυτές τις απεικονίσεις όμως διατυπώνονται αντιρρήσεις και δικαιολογημένα. Εκτός απ’ το γεγονός ότι δεν υπάρχει κάποια περιγραφή του Ιησού στα ευαγγέλια, οι Ιουδαίοι είχαν κοντά μαλλιά. Οι μόνοι που άφηναν τα μαλλιά τους να μακρύνουν ήταν οι ΝΑΖΙΡΑΙΟΙ (όχι Ναζωραίοι).

Οι Ναζιραίοι δεσμεύονταν από έναν προσωρινό όρκο να αφιερωθούν στον Θεό, στην διάρκεια του οποίου δεν έκοβαν τα μαλλιά τους, δεν κατανάλωναν οποιοδήποτε παράγωγο της αμπέλου και δεν άγγιζαν ούτε πλησίαζαν νεκρά σώματα. Με την λήξη του όρκου τους (διαρκούσε συνήθως μερικές μέρες) έκοβαν τα μαλλιά τους και τα προσέφεραν ως θυσία μαζί με δύο αμνούς, ένα κριάρι και άζυμους άρτους στην σκηνή του μαρτυρίου. Αυτές οι λεπτομέρειες περιγράφονται στο έκτο κεφάλαιο του βιβλίου των Αριθμών.

Είχε πάρει ναζαρίτικο όρκο ο Ιησούς; Από τα ευαγγέλια δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Ο Ιησούς δεν ονομάζεται ποτέ Ναζιραίος και αν δεχθούμε ότι αυτό εννοούσαν οι ευαγγελιστές λέγοντας Ναζωραίος, έχουμε τα γεγονότα ότι ο Ιησούς δεν αποφεύγει το ποτό, ούτε τα νεκρά σώματα, ούτε προβαίνει στις σχετικές θυσίες με την λήξη του όρκου (ο οποίος όπως επισημάνθηκε ήταν ολιγοήμερος). Εν ολίγοις δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος λόγος που να μας οδηγεί να πιστεύουμε ότι ο Ιησούς είχε μακριά μαλλιά.

Και εδώ έρχεται η Σινδόνη, η οποία ως γνωστόν απεικονίζει έναν άνθρωπο με μακριά μαλλιά. Αλλά γιατί; Φαίνεται ότι ο άγνωστος πλαστογράφος ο οποίος μπήκε σε τόσο κόπο να αναπαραστήσει το Πάθος με τόση λεπτομέρεια και ακρίβεια, αγνόησε κάτι που θα έπρεπε να είχε βρει με λίγο ψάξιμο, αν δεν το ήξερε ήδη. Μια σημαντική παράλειψη που δείχνει προς την κατεύθυνση της πλαστότητας εκτός... και αν ο άνθρωπος της Σινδόνης ΔΕΝ είναι Ιουδαίος. Και ο Απολλώνιος όχι μόνον δεν ήταν Ιουδαίος, αλλά ξέρουμε ότι είχε μακριά μαλλιά.

Τα μακριά μαλλιά λοιπόν, αν η Σινδόνη είναι γνήσια, φαίνεται να οδηγούν σε δύο ενδεχόμενα για τον άνθρωπο που απεικονίζεται σε αυτήν: είτε πρόκειται για έναν Ναζαρίτη Ιουδαίο, είτε για έναν μη Ιουδαίο. 

Η Σκιά του Τρίτου Αιώνα

Υπάρχει μια σχολή που υποστηρίζει ότι ο μυθικός Ιησούς των Ευαγγελίων ήταν η σκιά ενός πραγματικού προσώπου το οποίο γεννήθηκε το έτος 2 μ.Χ., δηλαδή ο Απολλώνιος Τυανέας. Ο Βίος του από τον Φιλόστρατο πλησιάζει να είναι παράλληλος με αυτόν του ευαγγελικού Ιησού. Λέγεται ότι ήταν το ζωντανό πρωτότυπο τόσο του Ιησού όσο και του Παύλου, διότι η βιογραφία του μοιάζει πολύ με εκείνη του Ιησού, ενώ παραδόξως ο Παύλος απηύθυνε τις επιστολές του προς εκκλησίες οι οποίες βρίσκονταν ακριβώς εκεί όπου είχε ταξιδέψει ο Απολλώνιος και ίδρυσε θρησκευτικές κοινότητες που μελετούσαν εξελληνισμένη πνευματική φιλοσοφία. Επίσης το όνομα του Παύλου στις Πράξεις έχει συσχετιστεί με κάποιον μυστηριώδη Απολλώ· και ακόμα ο προσωπικός συνοδός του Απολλωνίου, ο Δάμις, φαίνεται να ταιριάζει αρκετά καλά με τον συνοδό και προσωπικό φίλο του Παύλου Δημά. Ένα αυξανόμενο ρεύμα ιδεών υποστηρίζει ότι ο Απολλώνιος ήταν η πραγματικότητα με σάρκα και οστά πίσω από την αβέβαιη και από πολλές απόψεις αναμφισβήτητα επουσιώδη ιστορικότητα του Ιησού και του Παύλου. [...]

Ο Morrell επισημαίνει το παράξενο χαρακτηριστικό του Ιησού να είναι ξαφνικά και χωρίς κάποια γεγονότα που οδήγησαν σε αυτό, γνωστός και αποδεκτός «σε όλη την Συρία». Το συμπέρασμά του από αυτό είναι ότι μόνον ο Απολλώνιος θα μπορούσε να εκπληρώσει αυτόν τον ρόλο και χαρακτήρα, δεδομένου ότι ήταν στην Συρία όπου είχε ιδρύσει τις πολλές «εκκλησίες». Οι συγγραφείς ανέκαθεν αναρωτιούνταν, όχι πολύ φωναχτά, πώς και πότε ο Παύλος θα μπορούσε να βρίσκεται στην Συρία και την Μικρά Ασία και να ίδρυσε τόσο γρήγορα μια λίστα αυξανόμενων κοινοτήτων στις οποίες έγραφε τις Επιστολές του. Η αυτόχθονη ανάπτυξη αυτών των «χριστιανικών» κοινοτήτων τόσο νωρίς στην ιστορία του Χριστιανισμού είναι πράγματι ένα φαινόμενο που ουδέποτε εξηγήθηκε επαρκώς.

Shadow of the Third Century, σελ. 224-225

Η επιγραφή των Αδάνων

Aυτή είναι μια επιγραφή για τον Απολλώνιο η οποία βρίσκεται στο μουσείο των Αδάνων. Το κείμενο που διακρίνεται έχει ως εξής (σε παρένθεση τα γράμματα που λείπουν):

(ΟΥΤΟΣ) ΑΠ(Ο)ΛΛΩΝΟΣ ΜΕΝ ΕΠΩΝΥΜΟΣ, ΕΚ ΤΥΑ(ΝΩΝ Δ)Ε ΛΑΜΨΑΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΣΒΕΣΕΝ ΑΜΠΛΑΚΙΑΣ.

...ΦΟΣ ΤΥΑΝΩΝ TOΔ’ ΕΤΗΤΥΜΟΝ, ΟΥΡΑΝΟΣ ΑΥΤΟΝ (ΠΕΜΨΕΝ Ο)ΠΩΣ ΘΝΗΤΩΝ ΕΞΕΛΑΣΙΕ ΠΟΝΟΥΣ.

Η πρώτη φράση λέει ότι ο Απολλώνιος (ονομασθείς από τον Απόλλωνα), λάμποντας από τα Τύανα, έσβησε τις αμπλακίες (σφάλματα/αμαρτήματα) των ανθρώπων.

Στην δεύτερη η λέξη που λείπει είναι μάλλον ΣΟΦΟΣ τον οποίο έστειλε ο ουρανός να θεραπεύσει τους πόνους των θνητών. Έχει προταθεί επίσης η λέξη ΤΑΦΟΣ, αλλά κάτι τέτοιο φαίνεται απίθανο αφού ο τάφος του δεν βρέθηκε ποτέ ούτε είναι γνωστό να τάφηκε ο Απολλώνιος στα Τύανα.

Η αναγέννηση του Χριστιανισμού

Η εποχή όντως έβριθε από κάθε απόχρωση και γεύση εσωτερισμού. Αρκεί να αναφέρουμε τους πολλούς μοναστικούς οικισμούς των Εσσαίων, των Θεραπευτών, των Γυμνοσοφιστών, οι οποίοι αντιπροσώπευαν ένα μόνο νήμα. Μετά υπήρχαν οι Γνωστικοί, των οποίων τις σχολές διηύθυναν ο Μαρκίων, ο Βασιλίδης, ο Βαλεντίνος, ο Βαρδησάνης και ο Μάρκος. Πιο κάτω στην κλίμακα της διανόησης ήταν οι Εβιονίτες, οι οποίοι ήταν Ιουδαίοι Χριστιανοί, οι Οφίτες, με σύμβολο το ερπετό (όφις), και πολλές μικρές ομάδες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η παγκόσμια προσωπικότητα του Απολλωνίου από τα Τύανα – μάντη, σοφού και προφήτη – ήταν στο απόγειο της σταδιοδρομίας και επιρροής του, η οποία εκτεινόταν από την Ρώμη μέχρι την Ινδία. [...]

Απέχει πολύ απ’ το να αποτελεί απλώς μια εξωφρενική εικασία ότι μπορεί να πρόκειται για το πραγματικό ιστορικό πρωτότυπο του ιδίου του Αποστόλου Παύλου. Και οι δύο άνδρες έχουν την ίδια βασική συλλαβή πολ (εκ του Απόλλων) στα ονόματά τους· αμφότεροι σπούδασαν την ελληνική φιλοσοφία την ίδια περίοδο στην Ταρσό, ένα κέντρο ελληνικής κουλτούρας· αμφότεροι ταξίδεψαν ευρέως και ίδρυσαν εσωτερικούς συλλόγους σε πολλά ίδια σημεία και περίπου την ίδια περίοδο· και αμφότεροι είχαν έναν γραμματέα και σύντροφο – τον Δημά στην περίπτωση του Απ. Παύλου, τον Δάμι σ’ αυτήν του Απολλωνίου. Και υπάρχουν κι άλλα σημεία ομοιότητας και συμπτώσεων.

A Rebirth for Christianity, σελ. 85

Iησούς Τώρα και Τότε

Οι ακαδημαϊκοί της Καινής Διαθήκης διαφωνούν για το κατά πόσο το πρόσωπο του Ιησού, όπως διαβάζουμε την ζωή του στα Ευαγγέλια, βασίστηκε στον μύθο ενός θείου ανδρός ή σωτήρα εξ ουρανού, και αν αυτό επηρεάζει με οποιονδήποτε τρόπο την αλήθεια των ισχυρισμών των Χριστιανών αναφορικά με την μοναδικότητα του Ιησού ως πηγή αποκάλυψης από τον Θεό.

Πράγματι, δεν είναι ξεκάθαρο το κατά πόσο ο μύθος του θείου ανδρός εφαρμόστηκε ποτέ σε κάποιο άλλο ιστορικό πρόσωπο πλην του Ιησού (ο καλλίτερος υποψήφιος είναι ο παγανιστής θαυματοποιός του πρώτου ή δευτέρου αιώνα Απολλώνιος Τυανέας, του οποίου η βιογραφία από τον Φιλόστρατο φαίνεται να τον παρουσιάζει σκοπίμως ως έναν παγανιστή αντίπαλο του Ιησού).

Jesus Now and Then, σελ. 8

Η συνάντηση με τον Βεσπασιανό

 

 

 

 

Ο Ουεσπασιανός έκανε σχέδια ν’ αρπάξει την απόλυτη εξουσία και εκείνη την εποχή βρισκόταν στις χώρες οι οποίες συνόρευαν με την Αίγυπτο· καθώς λοιπόν προχωρούσε προς την Αίγυπτο, άνθρωποι σαν τον Δίωνα και τον Ευφράτη, για τους οποίους πιο κάτω θα γίνει λόγος, τον καλωσόριζαν. Διότι μετά τον πρώτο αυτοκράτορα, ο οποίος είχε βάλει σε τάξη τις ρωμαϊκές υποθέσεις, επικράτησαν τόσο ολέθριες τυραννίες για πενήντα χρόνια, ώστε ούτε ο Κλαύδιος, ο οποίος στα μέσα αυτής της περιόδου κυβέρνησε επί δεκατρία χρόνια, να μην φαίνεται επιτυχημένος. Και όμως ο Κλαύδιος ήταν πενήντα ετών, όταν είχε αναλάβει την εξουσία, δηλαδή σε μια ηλικία κατά την οποία ο νους των ανθρώπων βρίσκεται στην μεγαλύτερη ακμή του και είχε την φήμη ανθρώπου που αγαπάει την κάθε είδους πνευματική καλλιέργεια· αλλά και εκείνος, αν και βρισκόταν σ’ αυτήν την ηλικία, πολλά παιδαριώδη έπαθε και άφησε την εξουσία σε γυναικούλες, όπως κάποιος αφήνει ένα λιβάδι στην βοσκή των προβάτων· σ’ αυτές με τόση ευκολία αφέθηκε να τον δολοφονήσουν, ώστε αν και γνώριζε εκ των προτέρων όσα επρόκειτο να πάθει, ούτε γι’ αυτά που γνώριζε έλαβε προφυλάξεις.

Ο Απολλώνιος ήταν βεβαίως ευχαριστημένος με την νέα τροπή των πραγμάτων όσο τουλάχιστον ο Ευφράτης και ο Δίων, δεν έκανε όμως χρήση αυτής στις δημόσιες συζητήσεις του, επειδή πίστευε ότι το είδος αυτό του λόγου αρμόζει περισσότερο σ’ έναν ρήτορα. Καθώς λοιπόν ο αυτοκράτορας πλησίαζε στην πύλη, μπροστά στις πύλες τον υποδέχονταν οι ιερείς μαζί με τους δικαστές της Αιγύπτου και τους αντιπροσώπους των επαρχιών, στις οποίες ήταν διηρημένη η Αίγυπτος. Παρόντες ήταν και όλοι οι φιλόσοφοι με όλα τα σχολεία τους.

Αλλά ο Απολλώνιος, μη δίνοντας ιδιαίτερη σημασία σ’ αυτά, εξακολουθούσε τις συζητήσεις στον ναό. Αφού ο αυτοκράτορας μεγαλόπρεπα και ήρεμα αντάλλαξε μερικές κουβέντες και εκφώνησε έναν σύντομο λόγο, είπε:

«Βρίσκεται εδώ ο άνδρας από τα Τύανα;»

«Ναι» απάντησαν, «και έτσι πολύ μας βελτίωσε.»

«Πώς θα μπορούσαμε να συναντηθούμε μαζί του;» είπε ο αυτοκράτορας, «γιατί τον χρειάζομαι πολύ τον άνδρα αυτόν.»

«Αυτός θέλει να σε συναντήσει κοντά στον ναό» απάντησε ο Δίων, «έτσι μου έλεγε όταν ερχόμουν εδώ.»

«Ας πάμε λοιπόν να προσευχηθούμε στον θεό και να συναντηθούμε μ’ έναν έξοχο άνδρα», είπε ο βασιλιάς.

Τότε κυκλοφόρησε η ιστορία, ότι του μπήκε στο μυαλό να καταλάβει την εξουσία, όταν ακόμη πολιορκούσε τα Σόλυμα, και ότι προσκαλούσε τον Απολλώνιο, προκειμένου να τον συμβουλευτεί για τις σκέψεις του αυτές, αλλά εκείνος ηρνείτο να πατήσει το πόδι στην γη την οποία μόλυναν οι κάτοικοί της και με όσα έκαμαν και με όσα έπαθαν· γι’ αυτό έλεγαν ότι ήλθε στην Αίγυπτο, αφού κατέλαβε την εξουσία, για να συζητήσει με τον Απολλώνιο όσα θα εκθέσω στην συνέχεια.

Ύστερα από την θυσία, και πριν να παραχωρήσει επίσημες ακροάσεις στους αντιπροσώπους των πόλεων, χαιρέτησε τον Απολλώνιο και, σαν να προσευχόταν σ’ αυτόν του είπε:

«Κάνε με βασιλιά εσύ»· και εκείνος είπε: «Σε έκαμα, διότι προσευχήθηκα και ζήτησα ήδη από τους θεούς να γίνεις βασιλιάς δίκαιος, γενναίος, συνετός, στολισμένος με κάτασπρα μαλλιά και πατέρας γνησίων παιδιών». Ο βασιλιάς καταχάρηκε με τα λόγια αυτά και επί πλέον, διότι το πλήθος που βρισκόταν μέσα στο ιερό τον άκουσε και αυτό.

Και τον ρώτησε: «Πώς σου φαινόταν η εξουσία του Νέρωνα;»

Και ο Απολλώνιος απάντησε: «Ο Νέρων ίσως γνώριζε να χορδίζει την κιθάρα, ντρόπιασε όμως την εξουσία με την χαλάρωση και το τέντωμα.»

«Προτείνεις λοιπόν» είπε ο άλλος, «ο κυβερνήτης να τηρεί τους κανόνες ανάμεσα στα δύο;»

«Όχι εγώ», απάντησε «αλλά ο θεός είναι εκείνος ο οποίος όρισε την ισότητα ως μεσότητα. Και καλοί σύμβουλοι είναι αυτοί εδώ οι άνδρες», και έδειξε τον Δίωνα και τον Ευφράτη, ο οποίος δεν είχε έρθει ακόμα σε αντίθεση μαζί του.

Τότε ο βασιλιάς σήκωσε ψηλά τα χέρια του και είπε: «Δία, είθε εγώ να κυβερνώ σοφούς άνδρες και οι σοφοί άνδρες εμένα». Και αφού στράφηκε προς τους Αιγυπτίους, πρόσθεσε: «Αντλήστε και από μένα ελεύθερα, όπως αντλείτε και από τον Νείλο». Το αποτέλεσμα τότε ήταν ότι οι Αιγύπτιοι ανέκτησαν την ευημερία τους, διότι είχαν ήδη εξαντληθεί από τις καταπιέσεις. Όταν ο βασιλιάς κατέβηκε από τον ναό έπιασε τον Απολλώνιο από το χέρι, τον οδήγησε στα ανάκτορα και του είπε:

«Ίσως να δίνω την εντύπωση σε μερικούς ότι κάνω ανοησία, που στα εξήντα μου αναλαμβάνω την βασιλεία. Θέλω λοιπόν, να απολογηθώ σ’ εσένα γι’ αυτή μου την ενέργεια για να μπορείς να απολογείσαι κι εσύ για μένα στους άλλους. Εγώ δεν θυμάμαι να έχω υποδουλωθεί ποτέ στα πλούτη, ούτε ακόμη και όταν ήμουν παιδί, ενώ τα αξιώματα και τα μεγαλεία τα οποία απορρέουν από την κυβέρνηση των Ρωμαίων με τόση σωφροσύνη και μετριοπάθεια τα αντιμετώπισα, ώστε μήτε υπεροπτικός μήτε ψοφοδεής να φανώ· όσο για επαναστάσεις ούτε και εναντίον του Νέρωνα τις σκέφθηκα· αλλά επειδή κατείχε την εξουσία, αν και όχι σύμφωνα με τους νόμους, αφού την παρέλαβε από τον αυτοκράτορα, υποτάχθηκα σ’ αυτόν για χάρη του Κλαυδίου, ο οποίος με διόρισε ύπατο και σύμβουλο των υποθέσεών του· και μα την Αθηνά, κάθε φορά που έβλεπα τον Νέρωνα να ασχημονεί, δάκρυζα, σκεπτόμενος τον Κλαύδιο, ποιο δηλαδή κάθαρμα κληρονόμησε το πολυτιμώτερο από τα αγαθά του. Διαπιστώνοντας στην συνέχεια ότι ούτε όταν εκθρονίστηκε ο Νέρων άλλαξαν προς το καλλίτερο τα πράγματα των ανθρώπων, αλλά αντιθέτως η εξουσία εξακολουθούσε να εξευτελίζεται, έτσι όπως συνέβαινε επί Βιτελίου, θα προχωρήσω πλέον με αποφασιστικότητα προς αυτήν, πρώτον γιατί θέλω να παρουσιάσω στους ανθρώπους την αξία μου και δεύτερον γιατί θέλω να αγωνιστώ εναντίον ανθρώπου, που ζει μέσα στην κραιπάλη.

Διότι ο Βιτέλιος λούζεται με αρώματα περισσότερο απ’ ότι εγώ με νερό, και μου φαίνεται ότι αν τρυπηθεί με ξίφος θα τρέξει άρωμα μάλλον παρά αίμα από την πληγή του· και καθώς πίνει κρασί πάνω στο κρασί, έχει χάσει τα λογικά του και ενώ, όταν παίζει τα ζάρια είναι γεμάτος φόβο μήπως αυτά τον προδώσουν, δεν διστάζει να παίζει στα ζάρια την εξουσία· και υποταγμένος στις πόρνες καθώς είναι, συνουσιάζεται με παντρεμένες γυναίκες, λέγοντας ότι είναι γλυκύτερος ο έρωτας, όταν αυτός συνοδεύεται από κινδύνους. Παραλείπω τα ακόμη πιο αισχρά, για να μην λέω μπροστά σου τέτοια πράγματα. Δεν μπορώ όμως σαν δειλός να ανέχομαι, ώστε οι Ρωμαίοι να κυβερνιούνται από τέτοιον άνδρα· ας ζητήσω καλλίτερα από τους θεούς να με καθοδηγούν, για να είμαι ο πραγματικός εαυτός μου. Γι’ αυτό Απολλώνιε, εγώ προσδένομαι επάνω σου σαν με καραβόσκοινο, διότι λένε ότι εσύ εννοείς τέλεια τους θεούς, και σε καθιστώ σύμβουλο στις αποφάσεις μου, επάνω στις οποίες στηρίζεται η τύχη ολόκληρης της οικουμένης, ώστε, αν οι διαθέσεις των θεών φαίνονται ευνοϊκές να ενεργώ σύμφωνα μ’ αυτές· αν όμως είναι αντίθετες και όχι ωφέλιμες για μένα και τους Ρωμαίους, να μην τους ενοχλώ παρά την θέλησή τους.»

Ο Απολλώνιος πιάστηκε από τα λόγια αυτά και απευθυνόμενος προς τον ουρανό, είπε: «Δία, Καπιτώλιε, επειδή εσένα αναγνωρίζω ως μόνο διαιτητή των παρόντων πραγμάτων, φύλαγε τον εαυτό σου γι’ αυτόν και αυτόν για σένα· διότι τον ναό σου, που χέρια βέβηλα τον πυρπόλησαν χθες, είναι πεπρωμένο να τον ξαναχτίσει αυτός εδώ ο άνδρας προς χάρη σου.»

Και στον βασιλιά που έμεινε έκθαμβος από αυτά είπε: «Η πραγματικότητα θ’ αποκαλυφθεί μόνη της· μην ζητάς τίποτε από μένα και προχώρα στην πραγματοποίηση των ορθών αποφάσεών σου.»

Πραγματικά στην Ρώμη ο Δομετιανός, ο γιός του Ουεσπασιανού, είχε παραταχθεί εναντίον του Βιτελίου, προασπίζοντας την εξουσία του πατέρα του· αλλά ενώ αυτός πολιορκούσε το Καπιτώλιο ο Βιτέλιος ξέφυγε από τους πολιορκητές, όμως πυρπόλησε τον ναό. Κι όλα αυτά φανερώθηκαν στον Απολλώνιο γρηγορώτερα απ’ ότι αν συνέβαιναν στην ίδια την Αίγυπτο.

Μετά από όλες αυτές τις συζητήσεις, ο Απολλώνιος απομακρύνθηκε από τον βασιλιά, λέγοντας ότι δεν του επιτρέπουν οι πατροπαράδοτες συνήθειες των Ινδών να κάμει κάτι διαφορετικό απ’ όσα εκείνοι κάμουν το μεσημέρι· την ίδια στιγμή ο βασιλιάς με περισσότερο ενθουσιασμό, αντί να επιτρέψει να του διαφύγει η κατάσταση από τα χέρια, έμενε σταθερός στην τακτική του, πεπει-σμένος από τα λόγια του Απολλωνίου ότι το μέλλον του είναι σίγουρο και επιβεβαιωμένο από τον ουρανό.

Τα ξημερώματα της επομένης ημέρας, ο Απολλώνιος πήγε στα ανάκτορα και ρώτησε τους φρουρούς, τι κάνει ο βασιλιάς· από αυτούς έμαθε ότι έχει ξυπνήσει από ώρα και ασχολείται με την αλληλογραφία του. Σαν άκουσε αυτά έφυγε λέγοντας στον Δάμι: «Ο άνδρας αυτός θα μπορέσει να κυβερνήσει».

Βίος Απολλωνίου, Βιβλίο Ε, Κεφάλαια XXVII-XXXI

Ο Ιησούς πάει στο Χόλλυγουντ

Τι γίνεται αν ένας μυθικός «Ιησούς Χριστός» βασίστηκε σ’ ένα πρόσωπο που πραγματικά έζησε εκείνη την περίοδο; Τι γίνεται αν αυτό το πρόσωπο ήταν ένας άνδρας γνωστός ως Απολλώνιος Τυανέας;

Μερικοί σκεπτικιστές πιστεύουν ότι ο Απολλώνιος ήταν μυθικός χαρακτήρας λόγω των προφανών μύθων που τελικά τον περιέβαλαν, αλλά οι περισσότεροι ιστορικοί τον δέχονται ως ιστορικό πρόσωπο. Τον αναφέρουν αρκετές αξιόπιστες ανεξάρτητες πηγές, συμπεριλαμβανομένων πρώιμων Χριστιανών ηγετών οι οποίοι προσπάθησαν να μειώσουν την φήμη του.

Ο Απολλώνιος γεννήθηκε σε μια πλούσια ελληνική οικογένεια στην πόλη των Τυάνων περίπου τον καιρό που υποτίθεται γεννήθηκε ο Ιησούς. Ως ενήλικος, ο Απολλώνιος έγινε ένας πολυταξιδεμένος φιλόσοφος και πνευματικός δάσκαλος. Ταξίδεψε στην Παλαιστίνη, Βαβυλώνα, Ρώμη, Ισπανία, και μέχρι την Ινδία και το Νεπάλ όπου μελέτησε τον Ινδουϊσμό και τον Βουδισμό. Ο Απολλώνιος ήταν μάλλον ένας από τους ξένοιαστους προφήτες της εποχής του, και έγινε δεκτός σε διάφορες θρησκευτικές αιρέσεις και πνευματικές αδελφότητες όπου έμαθε αλλά και δίδαξε.

Ο Απολλώνιος ήταν περισσότερο γνωστός για την διδασκαλία περί αθανασίας της ψυχής, της μετεμψύχωσης (μετενσάρκωση, η μετάβαση της ψυχής από το ένα σώμα στο άλλο), και της υπέρτατης θεότητας. Ταξίδεψε και κήρυξε εκτενώς σε όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία όπου πάνω από δώδεκα ναοί ανηγέρθησαν προς τιμήν του.

Δεν τον συμπαθούσαν όλοι. Ο δεσποτικός αυτοκράτορας Νέρων και ο διάδοχός του Δομιτιανός τον φυλάκισαν, αλλά ο προφήτης λέγεται ότι απέδρασε θαυματουργικά. Έφτασε σε μεγάλη ηλικία, ίσως μέχρι τα 100, και πέθανε είτε στην Έφεσο όπου ίδρυσε την τελευταία σχολή του, είτε στην Ινδία.

Όσον αφορά τις προσωπικές του αρετές, μαθαίνουμε ότι ο Απολλώνιος ήταν πολύ όμορφος ως νεαρός, ευγενής, και είχε μια ισχυρή μνήμη και διάθεση για μάθηση. Του άρεσε το καλοπροαίρετο (και ενίοτε ειρωνικό) χιούμορ. Ο Απολλώνιος ήταν χορτοφάγος – απέφευγε να φάει ή να χρησιμοποιήσει οτιδήποτε ζωικής προέλευσης. Ζούσε μια απλή ζωή αφήνοντας τα μαλλιά του να μακρύνουν, φορώντας απλά λινά λευκά υφάσματα, και περπατώντας ξυπόλητος. Όταν έλαβε την κληρονομιά του πατέρα του, ο Απολλώνιος κράτησε ένα μικρό μέρος για τον εαυτό του και μοίρασε το υπόλοιπο στους φτωχούς συγγενείς του. Δεν παντρεύτηκε ποτέ ούτε έκανε παιδιά. Ο κυρίως σύντροφός του ήταν ένας αφοσιωμένος φίλος ονόματι Δάμις. Ο Δάμις αγαπούσε βαθιά τον Απολλώνιο και κρατούσε γραπτές σημειώσεις των δραστηριοτήτων του προφήτη.

Τα περισσότερα απ’ όσα ξέρουμε για τον Απολλώνιο προέρχονται από μια βιογραφία που έγραψε το 216 μ.Χ. ο Φλάβιος Φιλόστρατος, ένας Αθηναίος συγγραφέας μεγάλης φήμης. Το έργο του, Βίος Απολλωνίου, βασίστηκε σε πολλές πηγές, συμπεριλαμβανομένων των γραπτών του Δάμι και επιστολών που έγραψε ο Απολλώνιος. Μελετώντας τον Βίο Απολλωνίου, βρίσκουμε εντυπωσιακές παραλλήλους μεταξύ του Έλληνα δασκάλου και του Ιησού:

1. Άγγελοι έψελναν στην γέννηση του Ιησού. Αγγελιοφόροι του θεού Απόλλωνα έκαναν το ίδιο όταν γεννήθηκε ο Απολλώνιος.

2. Ο Απολλώνιος ήταν θαυματουργός θεραπευτής, και οι ιερείς έστελναν συχνά τους ασθενείς σ’ εκείνον για θεραπείες. Ο Ιησούς θεράπευε επίσης με θαύματα και λάμβανε παραπομπές.

3. Απολλώνιος και Ιησούς μπορούσαν να προλέγουν το μέλλον.

4. Αμφότεροι θεράπευαν την παράνοια διώχνοντας δαίμονες.

5. Ο Απολλώνιος μπορεί να επανέφερε έναν νεκρό στην ζωή. Σ’ ένα επεισόδιο, το σώμα μιας πλούσιας κοπέλας κηδευόταν. Ο Απολλώνιος έπιασε το χέρι της, έσκυψε, και είπε μερικές λέξεις χαμηλόφωνα. Άνοιξε τα μάτια της, μίλησε και την πήγαν πίσω στο σπίτι του πατέρα της. Συγκρίνετε με τον Ματθαίο 9:18-25 όπου ο Ιησούς ανασταίνει μια προσφάτως νεκρή κόρη ενός τοπικού αξιωματούχου πιάνοντας το χέρι της.

6. Ο Απολλώνιος ταξίδεψε στην Ρώμη όπου συνελήφθη με τις κατηγορίες ότι επέτρεψε να τον λατρέψουν, μίλησε κατά των κυβερνώντων δυνάμεων, και προσποιήθηκε ότι τα λόγια του ήταν εμπνευσμένα από τους θεούς. Ο Ιησούς συνελήφθη και δικάστηκε διότι ισχυρίστηκε ότι ήταν ο Ιουδαίος Μεσσίας, μίλησε τάχα κατά της εξουσίας, και είπε ότι είναι ο Υιός του Θεού.

7. Ο Απολλώνιος μπορούσε να εξαφανίζεται και να επανεμφανίζεται θαυματουργικά. Ο Φιλόστρατος υπονοεί ότι ο Απολλώνιος ίσως έφυγε από τον τάφο του μετά θάνατον από μόνος του. Ο Ιησούς εξαφανίστηκε από τον τάφο του μετά θάνατον και εμφανίστηκε θαυματουργικά ζωντανός αλλού.

8. Ιησούς και Απολλώνιος απέρριπταν τον πλούτο. Ζούσαν και ντύνονταν απλά.

9. Ο Απολλώνιος είχε έναν πιστό κύκλο μέχρι δέκα ατόμων με τα οποία ταξίδευε και ζούσε κοινοτικά. Αυτό είναι όμοιο με την συνοδεία των δώδεκα αποστόλων του Χριστού.

Ο υπαινιγμός φαίνεται ξεκάθαρος:

«Δεν υπήρξε ποτέ κάποιος άνδρας ονόματι Ιησούς από την Ναζαρέτ, αλλά το όνομα υιοθετήθηκε από τους σχεδιαστές του Χριστιανισμού για να καλύψουν την ταυτότητα του Απολλωνίου από τα Τύανα του οποίου τις διδασκαλίες και τρόπο ζωής υπέκλεψαν και χρησιμοποίησαν ως πρότυπο για να φτιάξουν το σύστημά τους.» (Raymond Bernard)

Οι υποστηρικτές της θεωρίας ότι ο Ιησούς ήταν ο Απολλώνιος επισημαίνουν ένα περίεργο γεγονός. Ο Δάμις δεν ανέφερε ποτέ τον Χριστό στα κείμενά του παρά τα εκτενή ταξίδια του Απολλωνίου στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Διακόσια χρόνια αργότερα, ο Φιλόστρατος ήταν επίσης σιωπηλός για την ύπαρξη του Χριστού αν και επεσήμανε τα λάθη άλλων θρησκειών. Φαίνεται ότι ο Δάμις και ο Φιλόστρατος δεν είχαν ακούσει ποτέ για τον Ιησού, ή δεν τους ένοιαζε, και αυτό μπορεί να είναι περαιτέρω απόδειξη ότι ο Χριστός δεν υπήρξε ποτέ. Ο Απόστολος Παύλος ήξερε μάλλον για τον Απολλώνιο και μπορεί να τον χρησιμοποίησε ως πρότυπο για τον μύθο του Χριστού. Ο Απολλώνιος ήταν στην πατρίδα του Παύλου την Ταρσό όταν ήταν παιδιά, και η τελευταία πόλη όπου ίδρυσε θρησκευτική σχολή ο Απολλώνιος ήταν η Έφεσος – ένα βασικό κέντρο του πρώιμου Χριστιανισμού.

Η θεωρία ότι ο Ιησούς ήταν ο Απολλώνιος έχει τους επικριτές της. Ο Βίος Απολλωνίου γράφτηκε πάνω από δύο αιώνες μετά τον Χριστό. Αυτό καθιστά πιθανό ένας μύθος περί Απολλωνίου να βασίστηκε στον Ιησού και όχι αντιστρόφως. Η Καινή Διαθήκη λέει ότι ο Χριστός είχε πολλές γυναίκες οπαδούς, αλλά αυτό δεν ισχύει για τον Απολλώνιο. Μια τέτοια λεπτομέρεια δεν θα είχε προστεθεί σε έναν μύθο του Χριστού αν δεν ήταν απαραίτητη. Εξ άλλου, ο παραδοσιακός Ιουδαϊσμός δεν επέτρεπε στις γυναίκες να παίζουν σημαντικό ρόλο στα θρησκευτικά ζητήματα, και οι πρώτοι Χριστιανοί προσπαθούσαν να προσηλυτίσουν Ιουδαίους.

Η θεωρία σ’ αυτό το κεφάλαιο επικεντρώνεται σ’ έναν συναρπαστικό πνευματικό δάσκαλο ο οποίος εμφανίστηκε στα ταραχώδη χρόνια του πρώτου αιώνα μ.Χ. Ακόμη και αν η θεωρία του Απολλωνίου δεν μας δίνει τελικές απαντήσεις για την ταυτότητα του Χριστού, μας προσφέρει άλλη μια ματιά στις πολλές πνευματικές παρόδους που έχει διαβεί η ανθρωπότητα. Μας υπενθυμίζει επίσης ότι οι πλανόδιοι κήρυκες είναι μέρος του πνευματικού μωσαϊκού της ανθρωπότητας για χιλιετίες. Κάποιοι εξ αυτών πετούν σήμερα πρώτη θέση σε πολυτελή αεροπλάνα, μένουν σε πολυτελή ξενοδοχεία, και προσελκύουν χιλιάδες οπαδούς σε γεγονότα τα οποία διοργανώνονται σε τεράστιους χώρους συνάντησης με εξελιγμένη οπτική και ακουστική τεχνολογία. Οι ξυπόλητοι κήρυκες του παρελθόντος έχουν διανύσει πολύ δρόμο.

Jesus Goes to Hollywood, σελ. 54-57

Η συνωμοσία του Χριστού

Αν και στις Πράξεις ο Παύλος ισχυρίζεται ότι «Ποία μεν υπήρξε η ζωή και η δράσις μου στο έθνος μου και εις τα Ιεροσόλυμα από την αρχήν της νεότητός μου και εντεύθεν, γνωρίζουν όλοι οι Ιουδαίοι», όπως ο Ιησούς και οι δώδεκα δεν εμφανίζεται σε καμμιά ιστορική καταγραφή, αν και κάποια από τα γεγονότα της ζωής του ήταν αρκετά σημαντικά. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει αναφορά στον Ιώσηπο ή σε κανέναν άλλο για τους «διακόσιους στρατιώτες με τους εβδομήντα ιππείς και τους διακόσιους λογχοφόρους» οι οποίοι φέρεται να πήγαν «έως την Καισάρεια» για να φέρουν τον Παύλο ενώπιον του κυβερνήτη Φήλικα. Όπως αφηγείται ο Γκράχαμ, ο ιστορικός Σενέκας ήταν «ο αδελφός του Γαλλίωνα, ανθυπάτου της Αχαΐας ακριβώς τον καιρό που λέγεται ότι ο Παύλος κήρυττε εκεί. Ενώ έγραψε για πολλά ασήμαντα πράγματα, δεν γίνεται καμμία αναφορά στον Παύλο ή στον θαυματοποιό Χριστό». Η ιστορία της ζωής του Παύλου έχει τον ίδιο μυθολογικό αέρα πολλών σπουδαίων «ανδρών», η οποία αλλάζει για να βολεύει τον αφηγητή. Για παράδειγμα, στην ΚΔ, υπάρχουν τρεις διαφορετικές (και απόκρυφες) περιγραφές του προσηλυτισμού του (Πράξεις 9:7, 22:9, 26:13).

Όπως και τόσοι άλλοι βιβλικοί χαρακτήρες, ο Παύλος είναι επίσης μυθικός. Στην πραγματικότητα, έχει υποστηριχθεί ότι «ιστορικές» λεπτομέρειες που προστέθηκαν αργότερα στην ευαγγελική έκδοση του μύθου ελήφθησαν από την ζωή του Απολλωνίου του Ναζαρηνού. Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία, ο Απολλώνιος ονομαζόταν επίσης «Απολλώς», ή «Paulus» στα λατινικά. Πολλά στοιχεία της ζωής του Παύλου συμφωνούν με αυτά του Απολλωνίου, συμπεριλαμβανομένης της διαδρομής των ταξιδιών του, η οποία είναι σχεδόν πανομοιότυπη με εκείνη του Απολλωνίου σύμφωνα με την περιγραφή του βίου του από τον Φιλόστρατο. Το γεγονός ότι ο Παύλος ήταν από μια κατά κύριο λόγο ελληνική πόλη, την Ταρσό, και έμοιαζε με Έλληνα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο προσδίδει αξιοπιστία σε αυτόν τον ισχυρισμό, καθώς, σύμφωνα με τον Φιλόστρατο, ο Έλληνας Απολλώνιος πέρασε μέρος της νιότης του στην Ταρσό. Όπως και του Παύλου, τα ταξίδια του Απολλωνίου ξεκίνησαν από την Αντιόχεια. Ο Απολλώνιος καταγράφεται επίσης να έχει ταξιδέψει στην Ινδία με τον πιστό του μαθητή Δάμι (Δημά) και να έχει επισκεφτεί τους Βραχμάνες. Σε αυτό το ταξίδι, γράφει ο Φιλόστρατος, ο Απολλώνιος «απέκτησε από τους Άραβες μια γνώση της γλώσσας των ζώων», μια ενδιαφέρουσα ιστορία αν αναλογιστούμε ότι ο Παύλος στην προς Γαλάτας ισχυρίζεται ότι πραγματοποίησε μια τριετή επίσκεψη στην Αραβία, διάστημα κατά το οποίο ο θρύλος λέει ότι έμαθε διάφορα μυστήρια. Η υποτιθέμενη επίσκεψη του Παύλου στην «Αραβία», ή την ανατολή, συμφωνεί επίσης με τον ισχυρισμό ότι ο Απολλώνιος πήγε στην ανατολή, όπου συγκέντρωσε διάφορα βιβλία, συμπεριλαμβανομένων αυτών που είχαν την ιστορία του Kρίσνα.

Ο Απολλώνιος επέστρεψε από την Ινδία, όπως γράφει ο Waite, «πηγαίνοντας νότια έως την θάλασσα, από εκεί με πλοίο, μέχρι τον Ευφράτη στην Βαβυλώνα, μετά, μέσω της Αντιοχείας, προς Κύπρο και Πάφο». Το τελευταίο ταξίδι είναι αυτό ακριβώς που λέγεται για τον Παύλο. Ο Απολλώνιος εν συνεχεία πήγε στην Έφεσο, όπου οι άνθρωποι συνέρρεαν σ’ εκείνον και όπου έκανε θαύματα, όπως έκανε και κατόπιν στην Αθήνα, στην ίδια διαδρομή που ακολούθησε ο Παύλος, αν και υποτίθεται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Όπως ο Παύλος, ο Απολλώνιος μετά πήγε στην Κόρινθο, όπου είχε έναν μαθητή ονόματι Λύκιο, ή Λουκά. Αφού ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα, στην συνέχεια πήγε στην Ρώμη, όπου κατηγορήθηκε για προδοσία, και από εκεί στην Ισπανία και την Αφρική, επιστρέφοντας στην Ιταλία και την Σικελία.

Μετά το ταξίδι στην Αλεξάνδρεια και κάτω στην Νουβία, σε μια αρχαία γυμνοσοφική/βουδιστική/βραχμανική κοινότητα, ο Απολλώνιος επέστρεψε στην Ιταλία, Ελλάδα και στον Ελλήσποντο, όπου έψεξε τους πλανώμενους Αιγυπτίους και Χαλδαίους οι οποίοι εξαπατούσαν τους ανθρώπους μ’ έναν τυπικό ιερατικό τρόπο. Περνώντας από εκεί, αναμφίβολα ο Απολλώνιος σταμάτησε στην Σαμοθράκη, την πατρίδα των εκθειασμένων μυστηρίων και ένα από τα ισχυρά κέντρα της προχριστιανικής λατρείας του Ιασίου/Ιησού, ένα ταξίδι που επίσης έκανε ο Παύλος. Όπως ο Παύλος, ο Απολλώνιος κλήθηκε στην Ρώμη και φυλακίστηκε, απ’ όπου δραπέτευσε. Του αποδόθηκαν πολλά άλλα θαύματα, συμπεριλαμβανομένης μιας εμφάνισης μετά θάνατον στην πατρίδα του τα Τύανα.

Λέγεται ότι ο Σαμαρείτης Απολλώνιος δεν συμπαθούσε την Ιουδαία και ότι κήρυττε ως επί το πλείστον στους Εθνικούς, όπως ακριβώς λέγεται για τον Παύλο, ο οποίος σύμφωνα με την βιβλική ιστορία κήρυξε στους Εθνικούς για 17 χρόνια πριν κηρύξει στους Εβραίους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πολλοί εξ αυτών των «Εθνικών» ήταν στην πραγματικότητα Σαμαρείτες, οι οποίοι αποτελούσαν τις υπόλοιπες 10 φυλές του Ισραήλ, σύμφωνα με την περιγραφή τους.

The Christ Conspiracy, σελ. 173-175

To Ρεύμα των Μυθικιστών

Αυτό είναι το βιβλίο του Μηνά Παπαγεωργίου σχετικά με το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού. Βασικός του σκοπός η παρουσίαση των θέσεων του Μυθικισμού μέσα από συνεντεύξεις των κυριωτέρων εκπροσώπων αυτής της θεώρησης.

Στις 9 από τις 12 συνεντεύξεις, ο Ιησούς αντιπαραβάλλεται με διάφορα πρόσωπα, όπως ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Μίθρας και ο Διόνυσος, με τους ερευνητές να παρουσιάζουν ποια στοιχεία αυτών των προσώπων ομοιάζουν ή ενσωματώθηκαν στην ιστορία του Ιησού. Για το κεφάλαιο του Απολλωνίου ο Παπαγεωργίου επέλεξε την Μαρία Τζιέλσκα. Φτάνοντας όμως στο σχετικό κεφάλαιο διαβάζουμε με απογοήτευση:

«Αξίζει να σημειωθεί πως εξ αρχής η κυρία Dzielska μου ζήτησε να μην της απευθύνω ερωτήσεις που θα επικεντρώνονται στο ζήτημα της σύγκρισης Ιησού-Απολλώνιου.» (σελ. 231)

Έτσι η συνέντευξη αναλώνεται κυρίως σε γενικά θέματα περί της ζωής του Απολλωνίου τα οποία η Τζιέλσκα παρουσιάζει και στο βιβλίο της. Το μόνο που λέει για το θέμα είναι το εξής:

«Εκείνη την εποχή η φήμη της χριστιανικής θρησκείας δεν είχε ακόμα εξαπλωθεί. Ήταν η περίοδος των Αποστόλων και των ακολούθων τους. Ο ιστορικός Απολλώνιος ο Τυανεύς πιθανό να μην είχε καμία γνώση σχετικά με την χριστιανοσύνη.» (σελ. 236)

Πολύ σημαντική δήλωση. Είναι ανεξήγητη αυτή η άγνοια για κάποιον που ασχολήθηκε με όλα τα φιλοσοφικά ρεύματα και συστήματα της εποχής. Εκτός και αν τότε αυτή η θρησκεία δεν υπήρχε. Η δικαιολογία ότι η φήμη της δεν είχε ακόμα εξαπλωθεί δεν είναι καθόλου πειστική, ειδικά από την στιγμή που ο Απολλώνιος έζησε στην ίδια ακριβώς περιοχή και ταξίδευε συνεχώς προς αναζήτηση νέας γνώσης.

Κατά τ’ άλλα η Τζιέλσκα δεν δηλώνει οπαδός του Μυθικισμού και κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι. Αυτό θα εξηγούσε και την άρνησή της να μιλήσει γι’ αυτό το θέμα. Έτσι όμως το βιβλίο στερείται ίσως το πιο σημαντικό του μέρος. Τον Ιησού απέναντι στον Απολλώνιο Τυανέα.

Mύθοι της Βίβλου

Δεν υπάρχει τέλος σ’ αυτό το υλικό, αλλά το λίγο που παρουσιάζεται εδώ θα πρέπει να απαντάει στο ερώτημα: Aν δεν υπήρξε Χριστός, πού βρήκαν οι δημιουργοί το υλικό για έναν τέτοιο χαρακτήρα; Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αχανή μυθική δεξαμενή, μαζί με την Παλαιά Διαθήκη, βλέπουμε ότι δεν τους έλειπαν οι πηγές. Όπως επισημάνθηκε αλλού, είχαν πρόσβαση σε αρχαία γνώση τελείως άγνωστη σ’ εμάς σήμερα, καθότι κατεστραμμένη. Μόνον οι δύο βιβλιοθήκες στην Αλεξάνδρεια είχαν περίπου δύο εκατομμύρια τόμους.

Πλην αυτών υπήρχαν τότε ορισμένοι μάγοι των οποίων τα κατορθώματα οι εύπιστοι θεωρούσαν θαύματα – ο Κέλσος για παράδειγμα, από τον οποίο ονομάστηκε ο μεταγενέστερος Παράκελσος. Μετά υπήρχε ο Σίμων ο Μάγος, που αναφέρεται στις Πράξεις. Ο Απολλώς ήταν, ίσως, ο Απολλώνιος από τα Τύανα, του οποίου τα «θαύματα» τόσο πολύ εντυπωσίασαν τον Ιουστίνο τον Μάρτυρα ώστε δήλωσε:

«Πώς γίνεται και τα φυλαχτά του Απολλωνίου έχουν ισχύ πάνω σε συγκεκριμένα μέρη της δημιουργίας, επειδή αποτρέπουν, όπως βλέπουμε, την μανία των κυμάτων, την σφοδρότητα των ανέμων και τις επιθέσεις των αγρίων ζώων; Και ενώ τα θαύματα του Κυρίου μας διατηρούνται μόνον από την Παράδοση, αυτά του Απολλωνίου είναι πολύ περισσότερα και πραγματικά εκδηλώνονται σε γεγονότα του παρόντος.»

Γι’ αυτόν τον άνδρα η Aμερικανική Εγκυκλοπαίδεια λέει:

«Πυθαγόρειος φιλόσοφος γεννηθείς στα Τύανα, περίπου στην αρχή της χριστιανικής περιόδου. Πρέσβευε θαυματουργές δυνάμεις, ήταν σεβαστός για την σοφία του, και εθεωρείτο από κάποιους ως ανταγωνιστής του Χριστού.»

Ιδού ένας άνθρωπος ο οποίος είχε μια χρήσιμη ανθρώπινη δύναμη ενώ ο θαυματοποιός της Εκκλησίας «διετηρείτο μόνον από την Παράδοση», και βασιζόταν στην μυθολογία. Καθόλου παράξενο λοιπόν που τα φυλαχτά του δεν λειτουργούσαν ενώ του Απολλωνίου ναι.

Σύμφωνα με κάποιους, σε αυτόν τον άνδρα χρωστάμε όλη την ιστορία του Χριστού. Το επιχείρημα έχει ως εξής: Στην αρχαία Ινδία υπήρχε ένας πολύ μεγάλος σοφός ονόματι Deva Bodhisatoua. Ανάμεσα στα άλλα έγραψε μια μυθολογική περιγραφή του Krishna, που ενίοτε γράφεται Chrishna. Περί το 38 ή 40 μ.Χ. ο Απολλώνιος ταξιδεύοντας στην Ανατολή βρήκε αυτήν την ιστορία στην Σιγκαπούρη. Την θεώρησε τόσο σημαντική που την μετέφρασε στην γλώσσα του, δηλαδή τα σαμαρείτικα. Σε αυτήν έκανε κάποιες αλλαγές σύμφωνα με την δική του κατανόηση και φιλοσοφία. Επιστρέφοντας την έφερε στην Αντιόχεια, και εκεί πέθανε.

Περίπου τριάντα χρόνια αργότερα ένας άλλος Σαμαρείτης, ο Μαρκίων, την βρήκε. Έφτιαξε και αυτός ένα αντίγραφο με περισσότερες αλλαγές. Το έφερε στην Ρώμη περί το 130 μ.Χ., όπου το μετέφρασε στα ελληνικά και τα λατινικά. Αυτό το αντίγραφο άρπαξε ένα πεινασμένο και αποκληρωμένο ιερατείο και έφτιαξε την Καινή Διαθήκη. Ο Απολλώνιος έγινε Απολλώς, ο Μαρκίων, Μάρκος και ο Κρίσνα, Χριστός. Αλήθεια ή όχι, πολλά από αυτά που αποδίδονται στον Χριστό υπάρχουν και στην ιστορία του Κρίσνα.

Deceptions and Myths of the Bible, σελ. 289-290

Ιησούς και Παύλος

Παρακάτω είναι κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο Τι συνέβη στο δρόμο για τη Δαμασκό της Lena Einhorn (σελ. 196-275) σύμφωνα με το οποίο ο Παύλος δεν ήταν άλλος από τον Ιησού. Όπως επισημαίνει η συγγραφέας (και είδαμε προηγουμένως) κάποιοι ερευνητές έχουν διακρίνει ομοιότητες μεταξύ Απολλωνίου και Παύλου ή Απολλωνίου και Ιησού, αλλά ουδείς εξ αυτών σκέφτηκε να συγκρίνει τις ομοιότητες μεταξύ Ιησού και Παύλου. Η Einhorn αναλαμβάνει να καλύψει αυτό το κενό.

Αν κάποιος εξετάσει τα ευαγγελικά κείμενα από μη θρησκευτική άποψη, έχει δύο επιλογές: είτε αποδέχεται τα συγκεκριμένα στοιχεία της περιγραφής των παθών – ο Ιησούς έζησε, σταυρώθηκε, ενταφιάστηκε, αναστήθηκε και ανελήφθη στους ουρανούς – και προσπαθεί να βρει λογικές εξηγήσεις είτε απορρίπτει τα βασικά στοιχεία της περιγραφής ως μυθεύματα.

Είναι φυσικά, δυνατόν ο Ιησούς να σταυρώθηκε, με τον ίδιο τρόπο που κι άλλοι συνάντησαν την ίδια φριχτή μοίρα, και ότι πέθανε, με τον ίδιο τρόπο που πέθαναν σχεδόν όλοι οι άλλοι σταυρωμένοι. Και ότι κατόπιν παρέμεινε νεκρός (είτε οι μαθητές είχαν κρύψει το σώμα είτε όχι· είτε κάποιος αργότερα είχε παραισθήσεις ότι τον είδε είτε όχι). Αλλά το αξιοπερίεργο είναι ότι υπάρχουν τόσα πολλά στις περιγραφές περί σταύρωσης και ταφής που αποτελούν ένδειξη ότι κάτι διαφορετικό συνέβη εδώ. Συναντούμε κατ’ αρχάς πολλές παρατυπίες, οι οποίες ίσως δεν έχουν γίνει σκόπιμα. Είναι σαν οι ευαγγελιστές να θέλησαν να μας μεταφέρουν την ιστορία ως ακριβώς είχε. Αλλιώς, γιατί δεν τον άφησαν να κρέμεται στο σταυρό τρεις μέρες και να πεθαίνει όπως όλοι οι άλλοι σταυρωμένοι; Αυτό θα ήταν πολύ πειστικότερο από να πουν ότι τον κατέβασαν μετά έξι ώρες. Γιατί επιτρέπουν να γίνει γνωστό ότι θέλει κάτι να πιει; Όταν το ήπιε, γιατί λέγεται ότι πεθαίνει; Γιατί να επισημάνουν ότι έσπασαν τα οστά της κνήμης των ληστών στους παραπλήσιους σταυρούς και όχι του Ιησού; Και, τέλος, γιατί να περιγράφουν ότι τον τύλιξαν σε 30 κιλά ουσίες με φαρμακευτικές ιδιότητες, ουσίες που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία πληγών;

Δεν είναι δύσκολο να αποκομίσει κανείς την εντύπωση ότι ο στόχος όλης αυτής της διαδικασίας, την οποία υφίσταται ο Ιησούς, ήταν η επιβίωση. Και αφού τα Ευαγγέλια συγκλίνουν στο γεγονός ότι όντως ο Ιησούς παρουσιάστηκε ξανά ζωντανός, έχουμε λόγο να πιστέψουμε ότι συνέβη. Ναι, αλλά τότε τι είναι η ανάληψη;

Ο Ιησούς έχει πολλούς λόγους να εξαφανιστεί ξανά, αφού έχει παρουσιαστεί πάλι ζωντανός. Αναφέραμε ήδη έναν: αυτόν που εγγυάται «αιώνια ζωή» και επιβεβαιώνει την θεία φύση του.

Υπάρχει βεβαίως και άλλος ένας λόγος. Ο Ιησούς σταυρώθηκε (εάν σταυρώθηκε) επειδή οι αρχές – είτε το Σανχεντρίν είτε οι Ρωμαίοι – το ήθελαν ή τουλάχιστον ένιωθαν αναγκασμένες να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Φυσικά ο Ιησούς δεν μπορούσε να αρχίσει να περιφέρεται παντού σαν να μην είχε συμβεί τίποτα! Είτε είχε επιβιώσει χάρη στη φροντίδα κάποιων αρχών είτε μόνο με την βοήθεια των πλησίον του – είτε χάρη και στα δύο – πρέπει οπωσδήποτε να εξαφανιστεί. Πιθανόν να εγκαταλείψει και την χώρα.

Κατά πάσα πιθανότητα αυτό είναι που ονομάζεται «ανάληψη στους ουρανούς» στο κατά Λουκάν. Αυτό είναι που παραμένει ασχολίαστο στα Ευαγγέλια του Ματθαίου και του Ιωάννη. Η ιστορία του Ιησού τελειώνει όταν τελειώνουν και τα Ευαγγέλια. Απλώς επειδή ο Ιησούς εξαφανίζεται από προσώπου γης. [...]

Την πρώτη φορά που άκουσα τον ισχυρισμό ότι ο Ιησούς δεν πέθανε στον σταυρό ήταν πριν από 25 χρόνια· κάποιος γνωστός το ανέφερε εκεί που τρώγαμε. Αυτό προκάλεσε μια αντίδραση του τύπου: «ώστε, έτσι λοιπόν!». Τα κομμάτια του παζλ μπήκαν στη θέση τους: ο απρόθυμος για τη σταύρωση του Ιησού, Πόντιος Πιλάτος, ο σύντομος χρόνος παραμονής στο σταυρό, ο αναστημένος και ολοζώντανος Ιησούς. Κι εκείνο το περίπλοκο κατασκεύασμα θανάτου, ανάστασης και ανάληψης έλαβε την λογική του εξήγηση. Όσο για το τελευταίο, την ανάληψη, δεν ήταν φυσικά τίποτε άλλο παρά μια φυγή από τη χώρα κατόπιν απαίτησης των Ρωμαίων, με αντάλλαγμα την ζωή του Ιησού.

Αλλά αμέσως παρουσιάστηκε το ερώτημα: τι έγινε μετά; Μιλάμε για ένα άτομο με τόσα ισχυρά οράματα· ένα άτομο που, όπως φαίνεται, είχε προσχεδιάσει – και επιτύχει καταπώς απεδείχθη – να επιζήσει, παρά την καταδικαστική εις θάνατο απόφαση· ένα άτομο με την απαρασάλευτη θέληση να διαδώσει τη διδασκαλία του σε όλο τον κόσμο. Ένας τέτοιος άνθρωπος, λοιπόν, δεν μπορεί απλώς να εξαφανιστεί. [...]

Υπάρχουν, άραγε, φήμες που διαδόθηκαν εντός των χριστιανικών κύκλων; Βεβαίως! Μια εντελώς απρόσμενη πηγή πληροφόρησης, όσον αφορά την μοίρα του Ιησού μετά τη σταύρωση και την ανάληψη, βρίσκουμε σε έναν από τους πλέον εξέχοντες εκκλησιαστικούς πατέρες, τον Ειρηναίο. [...] Ο Ειρηναίος γράφει [...] μεταξύ άλλων:

«Όταν αυτός [ο Ιησούς] συμπλήρωσε τα τριάντα έτη υπέφερε, ενώ ήταν ακόμη ένας νέος άνδρας που δεν είχε επ’ ουδενί τρόπω να φτάσει σε μεγάλη ηλικία. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι το πρώτο στάδιο της ζωής περιλαμβάνει τριάντα έτη και ότι φτάνει μέχρι τα σαράντα. Αλλά από το τεσσαρακοστό και το πεντηκοστό έτος ο άνθρωπος αρχίζει την κατάβαση προς τα γηρατειά, κάτι που έκανε και ο Κύριός μας καθώς ολοκλήρωνε ακόμη το διδασκαλικό του έργο, γεγονός που επιβεβαιώνουν το Ευαγγέλιο και όλοι οι πρεσβύτεροι. Εκείνοι, δηλαδή, που συνεργάζονταν στην Ασία με τον Ιωάννη, τον μαθητή του Κυρίου, επιβεβαιώνουν ότι ο Ιωάννης τους παρέδωσε αυτές τις πληροφορίες. Παρέμεινε, μάλιστα, μαζί τους μέχρι τα χρόνια του Τραϊανού [Τραϊανός, Ρωμαίος αυτοκράτορας, 98-107 ΚΕ, (Σ.τ.Σ.).] Επιπλέον, ορισμένοι από αυτούς δεν συνάντησαν μόνο τον Ιωάννη αλλά και άλλους αποστόλους και άκουσαν την ίδια ιστορία κι από αυτούς.»

Με άλλα λόγια, ο εκκλησιαστικός πατέρας Ειρηναίος φαίνεται να λέει ότι ο Ιησούς επέζησε και έφτασε σε προχωρημένη ηλικία. Μπορεί κανείς να ερμηνεύσει το κείμενο ότι εκείνος που «παρέμεινε μαζί τους μέχρι τα χρόνια του Τραϊανού» ήταν ο Ιωάννης, παρά ο Ιησούς. Αλλά, εν πάση περιπτώσει, ο Ειρηναίος ισχυρίζεται ότι ο Ιησούς έφτασε στα γηρατειά (που αρχίζουν από «το τεσσαρακοστό και πεντηκοστό έτος») και παραπέμπει σε μαρτυρίες των μαθητών. Αμέσως μετά, ο ίδιος ο Ειρηναίος ερμηνεύει την μεγάλη ηλικία του Ιησού σαν να εννοεί ότι ήταν στα πενήντα του όταν σταυρώθηκε και ότι έδρασε είκοσι χρόνια πριν από αυτό! Μια λογικότερη ερμηνεία – αν ακολουθήσουμε τις χρονολογίες των Ευαγγελίων και πιστέψουμε ταυτόχρονα στις μαρτυρίες των μαθητών για την μεγάλη ηλικία του Ιησού – είναι ότι ο Ιησούς ζει κάμποσα χρόνια μετά την περίοδο που περιγράφεται στα Ευαγγέλια. Καλώς. Αλλά πού; Και τι πράττει ένα άτομο που διακατέχεται από τόσο ισχυρά και απόλυτα οράματα όπως ο Ιησούς; Με ποιον τρόπο επιτυγχάνει την υλοποίησή τους; Κρύβεται; Εμφανίζεται με άλλη μορφή;

Μετά την συζήτηση εκείνη, πριν από 25 χρόνια, δεν άργησε να περάσει από το μυαλό μου ένα όνομα: Παύλος. Τότε δεν ήξερα τόσα πολλά γι’ αυτόν. Γνώριζα όμως ότι είχε αναλάβει τη διάδοση της χριστιανικής πίστης και ότι εκπλήρωσε το όραμα του Ιησού. Και ότι το έκανε με εξαιρετικό πάθος. [...]

Ο Παύλος είχε τιμηθεί με κάτι πολύ ασυνήθιστο για έναν Εβραίο εκείνη την εποχή: τον τίτλο του Ρωμαίου πολίτη. Στις Πράξεις των Αποστόλων αναφέρεται μια στιχομυθία με έναν Ρωμαίο διοικητή για το πώς απέκτησε αυτόν τον τίτλο:

«Τότε ο διοικητής πήγε και ρώτησε τον Παύλο: “Πες μου, εσύ είσαι Ρωμαίος πολίτης;”. Αυτός απάντησε: “Ναι”. Ο διοικητής του είπε: “Εγώ έγινα Ρωμαίος πολίτης πληρώνοντας πολλά λεφτά”. Κι ο Παύλος του αντιγύρισε: “Εγώ όμως γεννήθηκα Ρωμαίος!”»

Πουθενά δεν εξηγείται γιατί ο Παύλος θα μπορούσε να έχει πάρει τη ρωμαϊκή υπηκοότητα μόλις γεννήθηκε. Υπονοείται, βεβαίως, ότι και ο πατέρας του είναι Ρωμαίος πολίτης. Αλλά πώς θα μπορούσε ένας Εβραίος με αρκετά μέτριο κοινωνικό υπόβαθρο (ο ίδιος ο Σαούλ έχει μάθει την τέχνη του σκηνοποιού) να αποκτήσει ένα τόσο επιθυμητό προνόμιο; Για έναν Φαρισαίο, επίσης, κάτι τέτοιο θα σήμαινε αντίφαση διότι ο Ρωμαίος πολίτης αναμενόταν να συμμετέχει στις ρωμαϊκές θρησκευτικές συνήθειες. Πολλοί ερευνητές της Βίβλου έχουν σχολιάσει αυτή την υπηκοότητα με απορία. Ελάχιστοι έχουν δώσει κάποιες επαρκείς απαντήσεις. [...]

Ένα άλλο πράγμα που είναι αξιοπερίεργο με τον Σαούλ-Παύλο είναι ότι ζει σε αγαμία και φαίνεται πως αυτό έχει κάνει σε όλη του τη ζωή. Δεν υπάρχει καμία αναφορά σε σύζυγο ή παιδιά. Εξάλλου και ο ίδιος δηλώνει: «Στους ανύπαντρους και στις χήρες συνιστώ: καλό γι’ αυτούς είναι να μείνουν όπως εγώ». Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τον τρέχοντα κανόνα των Φαρισαίων, σύμφωνα με τον οποίο παντρεύονταν σε πολύ μικρή ηλικία. Και ο Σαούλ ήταν Φαρισαίος σε όλη του τη ζωή. [...]

Υπάρχουν, άραγε, πληροφορίες για κάποιο άλλο άτομο – κάποιο άτομο με άλλο όνομα – που θα μπορούσε να ταυτίζεται με τον Παύλο; Πιθανόν, ναι. Περίπου το 220 ΚΕ, ο Έλληνας φιλόσοφος Φλάβιος Φιλόστρατος συνέγραψε μια βιογραφία για έναν άνδρα που ονομαζόταν Απολλώνιος ο Τυανεύς. Ο Φιλόστρατος ανέλαβε αυτή την σχεδόν μυθιστορηματική βιογραφία κατόπιν παραγγελίας της συζύγου του Σεπτίμου Σεβήρου, της Ιουλίας Δόμνας. Αυτή είχε στην κατοχή της σημειώσεις που είχε γράψει ο πρώτιστος μαθητής του Απολλώνιου, ο Δάμις, τις οποίες παρέδωσε στον Φιλόστρατο για την συγγραφή της βιογραφίας. Ορισμένοι συγγραφείς έχουν προτείνει την θεωρία που λέει ότι ο Απολλώνιος ο Τυανεύς ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον απόστολο Παύλο. [...]

Οι σημειώσεις που είχε πάρει ο Φιλόστρατος από τον Δάμι λέγεται ότι τελειώνουν λίγο πριν από τον θάνατο του Απολλώνιου· αλλά εκείνος χρησιμοποιεί τελικά και άλλες πηγές. Και γράφει: «Όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο πέθανε, αν πέθανε όντως, λέγονται πολλά...». Ο Φιλόστρατος επιμένει σε μια από αυτές τις ιστορίες που θέλει τον Απολλώνιο να εξαφανίζεται από τη γη και την ανθρωπότητα ανεβαίνοντας στα ουράνια. Μια συνηθισμένη άποψη, στην οποία αναφέρεται και ο Φιλόστρατος, είναι ότι ο Απολλώνιος πέθανε το 97 ΚΕ, στην Έφεσο (στην πόλη δηλαδή που υπήρξε επί αρκετά χρόνια βάση του Παύλου). [...]

Δεν εξυπακούεται ότι ο Απολλώνιος ο Τυανεύς είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Παύλο· υπάρχουν συγκεκριμένες διαφορές: δεν είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι ο Απολλώνιος διέμεινε κάποια περίοδο στην Ιουδαία· και, παρ’ όλο που θεωρείται μυστικιστής και μάγος, δεν δηλώνεται πουθενά ότι είχε κάποια σχέση με τον χριστιανισμό ή τον ιουδαϊσμό.

Ταυτόχρονα όμως, υπάρχουν τόσες ομοιότητες που ρίχνουν νερό στον μύλο της θεωρίας περί ταυτοπροσωπίας: βρίσκονται αμφότεροι στην Ταρσό, στην Έφεσο και στη Ρώμη σχεδόν την ίδια περίοδο (και ο Παύλος αναφέρει κάποιον που φέρει το όνομα Απολλώς, αν και αυτός καταγόταν από την Αλεξάνδρεια). Ο Απολλώνιος αποκαλείται ενίοτε Πολ· ο Παύλος έχει έναν έμπιστο μαθητή που λέγεται Δημάς, ο Απολλώνιος έναν που λέγεται Δάμις· ο Απολλώνιος ταξιδεύει στην Ισπανία μετά τη Ρώμη· αμφότεροι αποφεύγουν την Ιουδαία· αμφότεροι ζουν άγαμοι· αμφότεροι ταξιδεύουν συνεχώς και με πολλούς μαθητές· αμφότεροι καταλήγουν σε ρωμαϊκά δικαστήρια αλλά απαλλάσσονται. Ωστόσο, όσες φορές έχει υποστηριχθεί η θεωρία ότι ο Απολλώνιος είναι ο Παύλος, άλλες τόσες έχει υποστηριχθεί ότι ταυτίζεται με ένα άλλο πρόσωπο: τον Ιησού τον Ναζωραίο. [...]

Ποιος ήταν ο Ιησούς ο Ναζωραίος και τι συνέβη στην πραγματικότητα κατά τη διάρκεια και μετά τη σταύρωση του ανθρώπου αυτού; Κανείς δεν γνωρίζει, διότι το μόνο που έχουμε είναι ενδείξεις. Ο βίος του και το έργο του υπήρξαν αφορμή για την ίδρυση μιας από τις μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου, μιας θρησκείας που στηρίζεται, μεταξύ άλλων, στο ότι ο Ιησούς – ο Υιός του Θεού – πέθανε στο σταυρό και αναστήθηκε εκ νεκρών. Φυσικά δεν είμαστε σε θέση να αποκλείσουμε ότι όντως έτσι είχαν τα πράγματα και ότι ο Ιησούς ήταν θεϊκό πρόσωπο. [...] Αλλά, αν κάνει κανείς την υπόθεση ότι ο Ιησούς ήταν ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά – και ότι η ζωή του ήταν μια φυσιολογική ζωή – πρέπει να σταθεί στο υπαρκτό κείμενο και να επιχειρήσει να το ερμηνεύσει κατά κάποιον τρόπο.

Θέλω να διατυπώσω, λοιπόν, την υπόθεση ότι ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ ήταν, στην πραγματικότητα, ένα και το αυτό πρόσωπο με τον Παύλο από την Ταρσό. [...] Θα αρχίσω με μερικά από τα επιχειρήματα που αντιμάχονται την υπόθεση ότι έχουμε να κάνουμε με το ίδιο πρόσωπο. Θα τα αναλύσω και θα προσπαθήσω να δώσω κάποιες απαντήσεις.

1. Ο Ιησούς και ο Παύλος έχουν τελείως διαφορετικές προσωπικότητες.

Το πρόσωπο του Ιησού παραπέμπει στο μήνυμα της αγάπης. Όταν σκεφτόμαστε τον Παύλο, μας έρχονται στο νου το πείσμα, η κυκλοθυμία και το πάθος. [...] Αλλά η διαφορά ανάμεσα στην εικόνα που έχουμε για τον Ιησού και αυτή που παραδίδεται για τον Παύλο είναι ότι η εικόνα του Παύλου στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στο πώς παρουσιάζει ο ίδιος τον εαυτό του· αυτό σημαίνει ότι στις Επιστολές έχουμε τα δικά του λόγια, φαινομενικά χωρίς λογοκρισία, άμεσα και μη εξωραϊσμένα. Όταν πρόκειται όμως για τον Ιησού, οι περιγραφές και τα λόγια του μας παραδίδονται πάντοτε από άλλους και εκ των υστέρων.

Κι όμως... Αν εξετάσουμε προσεκτικότερα τα λόγια που αποδίδονται στον Ιησού και αυτά που γράφει ο Παύλος, βλέπουμε να εκφέρονται και από τους δύο υποσχέσεις και απειλές. Από πουθενά δεν συνάγεται ότι ο Ιησούς περιοδεύει την Γαλιλαία με την αγκαλιά ανοιχτή. [...] Ο Ιησούς είναι αναμφισβήτητα ικανός να μιλάει σαν τον Παύλο. Ο Παύλος είναι, εξίσου αναμφισβήτητα, ικανός να μιλάει σαν τον Ιησού. [...]

2. Ο Ιησούς είναι ένα άτομο που φαίνεται περισσότερο διαλλακτικό από τον Παύλο.

Ο Παύλος υποστηρίζει σε πολλές Επιστολές ότι οι γυναίκες δεν πρέπει να μιλούν στην εκκλησία, και ότι θα πρέπει να υποτάσσονται στους άνδρες. Ο Ιησούς, αντιθέτως, εκφράζει παντού την κατανόηση και την αγάπη του για τις γυναίκες. Δεν φαίνεται πουθενά ότι υποτιμά τις γυναίκες, έστω κι αν οι μαθητές του, σε μία περίπτωση, εκπλήσσονται που τον βλέπουν να μιλάει σε γυναίκα.

Είναι επίσης φανερό ότι ο Παύλος χρησιμοποιεί συχνά σκληρά λόγια για ανθρώπους που θεωρεί «αμαρτωλούς». [...] Αυτό έρχεται σε έντονη αντίθεση με το μήνυμα του Ιησού: «Δεν ήρθα να καλέσω σε μετάνοια τους δικαίους, αλλά τους αμαρτωλούς». Αλλά αυτό, όπως προείπαμε, μπορεί να σημαίνει ποσοστική διαφορά και όχι ποιοτική. Τα λόγια του Ιησού είναι πιθανότατα επιμελημένα και προσαρμοσμένα, ενώ του Παύλου μάς παραδίδονται αναλλοίωτα μέσω των Επιστολών του. [...]

3. Ο Ιησούς μιλούσε αραμαϊκά, ο Παύλος μιλούσε ελληνικά.

Ο Παύλος, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, μιλούσε ελληνικά, συνεπώς οι Επιστολές του είναι γραμμένες στα ελληνικά. Λογικά, η μητρική γλώσσα του Ιησού ήταν τα αραμαϊκά, η γλώσσα την οποία μιλούσαν όλοι στην περιοχή όπου έζησε. Δεν ξέρουμε όμως τίποτα για τις γλωσσικές ικανότητες του Ιησού ούτε γνωρίζουμε αν ο Παύλος είχε τα ελληνικά ως μητρική γλώσσα. Είναι όμως γνωστό ότι ο Παύλος μπορούσε να επικοινωνεί με τους μαθητές του Ιησού και να μιλάει στο λαό της Ιερουσαλήμ στα εβραϊκά.

4. Ο Ιησούς απευθυνόταν σε Ιουδαίους, ο Παύλος σε μη Ιουδαίους.

«Έχω αποσταλεί μόνο για τους πλανεμένους Ισραηλίτες», λέει ο Ιησούς, ενώ ο Παύλος είναι φανερό ότι απευθύνεται στους «μη περιτετμημένους». Έχουμε λόγο να θεωρήσουμε αυτή την φράση ως εξελικτική διαδικασία, ακόμη και κατά την διάρκεια της δράσης του ίδιου του Παύλου. Ο Παύλος κινείται σε ένα πολύ πιο ετερογενές περιβάλλον από αυτό όπου κινείτο ο Ιησούς. Ξεκινά πηγαίνοντας στις συναγωγές, αλλά αποπέμπεται, τουλάχιστον από τους Εβραίους. Και θα αρχίσει βαθμιαία να τους αποστρέφεται και να στρέφει την δραστηριότητά του προς τους «παγανιστές» και τους θεοσεβείς. Δηλαδή, στην πλειονότητα του περιβάλλοντός του. Αλλά ο Παύλος δεν θα σταματήσει ούτε στιγμή να ελπίζει να «σωθεί ολόκληρος ο λαός του Ισραήλ».

5. Ο Παύλος γράφει πολύ λίγα για την ζωή του Ιησού.

Μόνο σε μερικά εδάφια των Επιστολών θίγει ο Παύλος κάποια συγκεκριμένα συμβάντα από την ζωή του Ιησού. Αποκομίζει σχεδόν κανείς την εντύπωση ότι δεν γνωρίζει πολλά για τον Ιησού. Αλλά το ίδιο πράγμα μπορεί να ισχυριστεί κανείς για τον ίδιο τον Παύλο: για την δική του προηγούμενη ζωή δεν μας λέει σχεδόν τίποτα. Μήτε περιγράφει την ίδια τη μεταστροφή του στο δρόμο για την Δαμασκό με συγκεκριμένο τρόπο στις Επιστολές του. Η ιστορία του Παύλου μάς παραδίδεται κυρίως από τις Πράξεις των Αποστόλων. Οι Επιστολές αναφέρονται, πρωτίστως, στο εδώ και τώρα.

6. Ο Παύλος συνάντησε τον Ιάκωβο και τον Πέτρο, αργότερα και τον Ιωάννη, κατά τα πρώτα ταξίδια του στην Ιερουσαλήμ.

Αυτό ήταν για μένα, επί μακρόν, το σημαντικότερο επιχείρημα κατά της εκδοχής ότι ο Παύλος θα μπορούσε να είναι ο ίδιος με τον Ιησού. Αν ο Παύλος συναντά αυτούς τους ανθρώπους, που γνώριζαν καλά τον Ιησού, θα έπρεπε να τον είχαν αναγνωρίσει. Αυτό που είναι δυσεπίλυτο εδώ είναι ότι δεν μπορούμε να φανταστούμε ότι υπήρχαν ένα σωρό άνθρωποι που είχαν μυηθεί στο εν λόγω σχέδιο. Αν ο Ιησούς προσπαθεί να πείσει τους μαθητές ότι μπορεί όντως να κάνει θαύματα – να αναστηθεί εκ νεκρών και να αναληφθεί εν συνεχεία στους ουρανούς – δεν έχει κανένα νόημα να τους αφήνει να τον δουν ξανά στους δρόμους των Ιεροσολύμων. (από την άλλη βέβαια, αυτό δεν αντιτίθεται στην εκ νεκρών ανάστασή του.)

Εν πάση περιπτώσει, το σημαντικό ερώτημα είναι κατά πόσον ο Ιησούς ήταν τόσο πολιτικός όσο και πνευματικός ηγέτης. Μπορεί να μην χρειάζεται να θεωρήσουμε ότι απαραίτητα υπήρξε ένα μυστικό σχέδιο και ότι μέρος αυτού ήταν η ενδεχόμενη αποφυγή μιας θανατικής καταδίκης, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τους κοντινότερους μαθητές του Ιησού. Ίσως από την αρχή το όλο θέμα να είχε σχέση με την επιβίωση του Ιησού και την φυγή του από την χώρα. [....] Και όταν διαβάζουμε τα Ευαγγέλια, είναι ολοφάνερο ότι ο Ιησούς δεν κατέβηκε μόνος του από τον σταυρό ή ότι δεν αλείφτηκε μόνος του σε τριάντα κιλά σμύρνα και αλόη ή ακόμη ότι δεν κύλησε από μόνος του την πέτρα από τον τάφο. Για όλα αυτά ήταν απαραίτητοι κι άλλοι άνθρωποι, έστω και λίγοι. Εξάλλου, ο Παύλος γράφει ότι ο πρώτος στον οποίο εμφανίζεται ο αναστημένος Ιησούς είναι ο Πέτρος.

Το όλο ερώτημα τι γνώριζαν οι μαθητές σχετίζεται πολύ με τι πραγματικά συνέβη κατά την σύλληψη του Ιησού και κατά τις επόμενες μέρες, και μέχρι ποίου βαθμού οι ενέργειές του εκείνο το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα υπήρξαν θρησκευτικές ή πολιτικές. Αλλά όσο κι αν διαβάζουμε τα κείμενα, οι πολλές απορίες περί αυτών δεν παύουν να υπάρχουν.

Ας πάμε τώρα στα επιχειρήματα που στηρίζουν, κατά την άποψή μου, την θεωρία ότι ο Παύλος από την Ταρσό ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον Ιησού από τη Ναζαρέτ:

1. Τo ξαφνικό πάθος του Παύλου για ένα άτομο που δεν είχε ποτέ συναντήσει και του οποίου δεν υπήρξε ποτέ μαθητής.

Η αφοσίωση και η φλόγα του Παύλου για την διάδοση του μηνύματος – ότι ο Ιησούς Χριστός «αποδείχτηκε Υιός Θεού με δύναμη από το Πνεύμα που αγιάζει, όταν αναστήθηκε από τους νεκρούς» – είναι μοναδικές και απαράμιλλες. Κι όμως δεν ήταν ένας από αυτούς που θα περίμενε κανείς να αναλάβει την διάδοση αυτής της εντελώς νέας διδασκαλίας: ένας κοντινός μαθητής του Ιησού, ή τουλάχιστον κάποιος που είχε συναντήσει τον Ιησού όσο ζούσε. Ο Παύλος εμφανίζεται από το πουθενά. Και παρ’ όλα αυτά έχει τέτοιο πάθος για την διδασκαλία αυτή, που μόνον ο Ιησούς θα μπορούσε να έχει.

2α. Η μεταστροφή του Παύλου συμβαίνει σε μικρό χρονικό διάστημα μετά την σταύρωση του Ιησού.

2β. Η μεταστροφή του Παύλου γίνεται εκτός Ιουδαίας και Γαλιλαίας, αλλά εντός των συνόρων της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ο Παύλος εμφανίζεται όταν εξαφανίζεται ο Ιησούς· οι περισσότερες χρονολογήσεις αποδεικνύουν ότι η μεταστροφή του Παύλου γίνεται μέσα στα δύο χρόνια μετά την σταύρωση του Ιησού. Βέβαια, οι χρονολογήσεις αυτές στηρίζονται, κατά μεγάλο βαθμό, σε συμβάντα που παραδίδονται από τις Πράξεις των Αποστόλων, συμβάντα που δεν είναι απαραιτήτως αξιόπιστα.

Αλλά και από τα ίδια τα λόγια του Παύλου συμπεραίνουμε ότι η μεταστροφή γίνεται μετά την σταύρωση του Ιησού και, από όσο μπορούμε να κρίνουμε, όχι πολύ καιρό μετά. Με άλλα λόγια, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η μεταστροφή του Παύλου συνδέεται στενά με την εξαφάνιση του Ιησού, ανεξάρτητα από πότε αυτή έγινε και ανεξάρτητα από αν δεχόμαστε τις παραδοσιακές χρονολογίες για την ζωή του Ιησού ή όχι.

Από γεωγραφικής πλευράς, τα κατατόπια του Παύλου συμφωνούν με το πού θα μπορούσε να βρίσκεται εκείνη την εποχή ο εξόριστος από τους Ρωμαίους Ιησούς. Ότι ο Παύλος εμφανίζεται λίγο μετά τον θάνατο του Ιησού μπορεί βεβαίως να είναι και σύμπτωση. Ότι ο Παύλος βγαίνει στο προσκήνιο πολύ μακριά από το «χριστιανικό περιβάλλον», το περιβάλλον όπου δρούσε ο Ιησούς και αυτό στο οποίο δραστηριοποιούνται ακόμη οι μαθητές του, μπορεί επίσης να αποτελεί σύμπτωση. Αλλά, όπως και να ’χει, προκαλεί εντύπωση.

Επίσης, η ίδια η εξήγηση του Παύλου γιατί βρίσκεται κοντά στην Δαμασκό – για να ψάξει να βρει πιστούς και, αν τους βρει, «να φέρει δεμένους στην Ιερουσαλήμ όποιους θα ’βρισκε εκεί» – ακούγεται περίεργη. Ένα τέτοιο μακρινό ταξίδι για να διώξει χριστιανούς δεν δείχνει μόνο υπερβολικό φανατισμό, αλλά ακούγεται και μη αποτελεσματικό, μιας που οι περισσότεροι πιστοί βρίσκονταν σαφώς πολύ πιο κοντά στην πατρίδα του, τουλάχιστον σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων.

3. Ο Παύλος κατάγεται, σύμφωνα με τον Ιερώνυμο, από την ίδια περιοχή με τον Ιησού.

Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ο Παύλος κατάγεται από την Ταρσό της Κιλικίας. Αλλά ο εκκλησιαστικός πατέρας Ιερώνυμος (347-420) αναφέρει ότι ο Παύλος γεννήθηκε στην πόλη Γίσχαλα, την οποία ο Ιερώνυμος, εσφαλμένα, τοποθετεί στην Ιουδαία, που βρίσκεται στην Γαλιλαία, τριάντα χιλιόμετρα βορείως της σημερινής Ναζαρέτ. Σε αντίθεση με την Ναζαρέτ, η Γίσχαλα είναι επιπλέον μια πόλη που ξέραμε ότι υπήρχε την εποχή του Χριστού.

Αν ο Ιερώνυμος έχει δίκιο, και ο Παύλος πράγματι καταγόταν από την ίδια περιοχή με τον Ιησού, είναι αξιοπερίεργο ότι ο Παύλος και οι Πράξεις των Αποστόλων δεν το αναφέρουν. Ο Ιερώνυμος μπορεί, φυσικά, να κάνει λάθος, αλλά δυσκολευόμαστε να βρούμε μια λογική εξήγηση για το λάθος του. Η πόλη Γίσχαλα δεν αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη και δεν φαίνεται να έχει κάποια ειδική συμβολική σημασία, εκτός από ότι ένας από τους Εβραίους επαναστάτες, ο Ιωάννης από την Γίσχαλα, καταγόταν από εκεί και ότι η πόλη ήταν ένα σημαντικό οχυρό στον πόλεμο κατά των Ρωμαίων, το 66-70 ΚΕ. [...]

4. Ο Παύλος είναι – όπως και ο Ιησούς; – εκ γενετής Ρωμαίος πολίτης.

Εκείνη την εποχή ήταν άκρως ασυνήθιστο για έναν Ιουδαίο στις υπό ρωμαϊκή κατοχή περιοχές να έχει ρωμαϊκή υπηκοότητα. Εξάλλου, αυτό θα ήταν αντίθετο προς την θρησκεία των Ιουδαίων. Παρ’ όλα αυτά, ο σκηνοποιός και Φαρισαίος Παύλος γεννήθηκε με μια τέτοια υπηκοότητα δίχως να δίνεται άλλη εξήγηση γι’ αυτό. Ο Παύλος θα χρησιμοποιήσει αυτή την υπηκοότητα για να αποφύγει την καταδίκη του από τους Ρωμαίους.

Ακόμη και στην περίπτωση του Ιησού υπάρχει – σύμφωνα με πηγές της Καινής Διαθήκης – μια περίεργη απροθυμία των Ρωμαίων να τον καταδικάσουν, ενώ – σύμφωνα με πηγές εκτός Καινής Διαθήκης – κατέχει «μια προνομιούχα θέση» σε σχέση με τους Ρωμαίους, ενδεχομένως κάποια συγγένεια με Ρωμαίο αξιωματούχο. Ακόμη και αν η ρωμαϊκή υπηκοότητα αρκεί να εξηγήσει λογικά γιατί οι Ρωμαίοι δεν ήθελαν να δικάσουν τον Ιησού, παραμένει αναπόδεικτη θεωρία ότι ο Ιησούς ήταν Ρωμαίος πολίτης.

5. Ο Παύλος, όπως και ο Ιησούς, είναι «Εβραίος γεννημένος από Εβραίους». Ωστόσο, έχουν αμφότεροι μια έντονα αμφιλεγόμενη στάση προς τους Εβραίους.

Και ο Ιησούς και ο Παύλος είναι Εβραίοι· ο Παύλος τονίζει συχνά αυτό το γεγονός. Ωστόσο, μιλάνε αμφότεροι για «Ιουδαίους» σαν να μιλάνε για διαφορετικής εθνικότητας ανθρώπους. Στην περίπτωση του Ιησού, αυτό είναι ιδιαίτερα παράξενο, αφού έζησε σε ιουδαϊκή χώρα, εκεί όπου οι περισσότεροι, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών του, ήταν Ιουδαίοι. Και ο Παύλος και ο Ιησούς μιλούν εξάλλου συχνά για Ιουδαίους – τον ίδιο τους τον λαό – με φανερή εχθρότητα (αν και η εχθρότητα αυτή, στην περίπτωση του Ιησού, κατευθύνεται γενικώς προς «Φαρισαίους και Σαδδουκαίους», ήτοι τις βασικές θρησκευτικές ομάδες του Ιουδαϊσμού). Επίσης αμφότεροι υποστηρίζουν, κάθε λίγο και λιγάκι, ότι οι Ιουδαίοι και οι ηγέτες τους θέλουν να τους σκοτώσουν.

6. Ο Παύλος, όπως και ο Ιησούς, ταξιδεύει από μικρός στην Ιερουσαλήμ.

Στην περίπτωση του Ιησού περιγράφεται πως τον βρήκαν «καθισμένο ανάμεσα στους νομοδιδασκάλους» στο ναό «να τους ακούει και να τους κάνει ερωτήσεις». Στην περίπτωση του Παύλου αναφέρεται ότι πήγε στην Ιερουσαλήμ και έγινε μαθητής του Γαμαλιήλ του πρεσβύτερου. Δεν είναι περίεργο να μεταβαίνει στην Ιερουσαλήμ ένας νεαρός Εβραίος, αλλά το εντυπωσιακό εδώ είναι πως μόνον αυτό αναφέρεται για τα παιδικά και τα εφηβικά χρόνια και των δύο.

7. Ύστερα από αυτά, παρουσιάζεται ένα κενό στις ζωές και των δύο, μέχρι την ενηλικίωσή τους.

Η Καινή Διαθήκη δεν αναφέρει τίποτα για την ζωή αυτών των δύο ανδρών πριν από την ηλικία των τριάντα ετών. Μετά εμφανίζονται ξαφνικά.

8. Ο Παύλος είναι, όπως και ο Ιησούς, άγαμος.

Ήταν πολύ ασυνήθιστο για έναν άνδρα από φαρισαϊκή οικογένεια να παραμένει ανύπαντρος σε ηλικία τριάντα ετών. Στο Ταλμούδ λέγεται ότι «οποιοσδήποτε παραμένει άγαμος μέχρι την ηλικία των είκοσι ετών, ζει όλη του την ζωή στην αμαρτία», και ένας άνδρας που έμενε ανύπαντρος μετά την ηλικία αυτή μπορούσε να υποχρεωθεί μέσω του δικαστηρίου σε γάμο. Η πίεση για γάμο ήταν απίστευτα έντονη. Ο μόνος γνωστός ραβίνος σε ταλμουδική εποχή που έζησε άγαμος ήταν ο Σίμων μπεν Αζζάι, αλλά ο ίδιος δεν το συνιστούσε για κανέναν άλλον. Μόνον η μικρή ομάδα των Εσσαίων ζούσε στην αγαμία (και πιθανόν οι όμοιοί τους Θεραπευταί, οι οποίοι ζούσαν στην Αίγυπτο) και ήταν μοναδικοί ως προς αυτό.

Αν ο Παύλος, όπως ισχυριζόταν, καταγόταν από οικογένεια Φαρισαίων, αποτελεί μοναδική εξαίρεση το γεγονός ότι δεν είχε παντρευτεί στην ηλικία των τριάντα ετών. Κι αυτό είναι κάτι που έχουν κοινό με τον Ιησού.

9. Ο Παύλος είχε κάποιο σωματικό τραύμα.

Είναι φανερό από πολλές αναφορές ότι ο Παύλος υποφέρει από κάποιο τραύμα ή κάποια ασθένεια. Λογικό είναι να υποθέσουμε πως κάποιος που έμεινε σταυρωμένος επί έξι ώρες, και λογχίστηκε, θα παρουσιάζει κάποια τέτοια προβλήματα. Εξάλλου γράφει στην προς Γαλάτας Επιστολή του: «Του λοιπού κανείς ας μη με κουράζει. Γιατί εγώ βαστάζω τα στίγματα του Ιησού στο σώμα μου». Αλλά ότι αυτό σχετίζεται με την σταύρωση είναι, φυσικά, μόνο μία από τις πολλές πιθανές εξηγήσεις. Η φράση «τα στίγματα του Ιησού στο σώμα μου» έχει επίσης ερμηνευτεί ως ο Παύλος να είχε υποστεί διωγμούς και να είχε τραυματιστεί σωματικά, επειδή είχε κηρύξει για τον Ιησού. [...]

10. Αμφότεροι δίνουν μεγάλη σημασία στην ανάσταση.

Θα μπορούσε να φανταστεί κανείς ότι το μήνυμα του Ιησού ήταν το σημαντικότερο κατά την διάδοση της διδασκαλίας του. Αλλά για τον Παύλο η ανάσταση – αν κρίνουμε από αυτά που λέει στην προς Κορινθίους Α΄ Επιστολή – ήταν αυτό που επισκίαζε όλα τ’ άλλα: «Και αν ο Χριστός δεν έχει εγερθεί, άρα είναι κενό και το κήρυγμά μας, κενή και η πίστη σας». Γιατί; Το γεγονός ότι ο Ιησούς επένδυσε πολλά στον θάνατο και στην ανάστασή του είναι γνωστό. Εξάλλου, η ανάσταση ήταν που απέδειξε ότι ήταν αυτός που έλεγε ότι ήταν. Αλλά είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί κάποιος άλλος – όπως ο Παύλος, για παράδειγμα – θα προσέδιδε στην ανάσταση μια τόσο απολύτως αποφασιστική σημασία. Φαίνεται σαν ο Παύλος, όπως και ο Ιησούς, να προσπαθούσε να αποδείξει ότι ο Ιησούς όντως ήταν αυτός που έλεγε ότι ήταν.

11. Ο Παύλος είναι παραδόξως απρόθυμος να πάει στην Ιερουσαλήμ, εκεί όπου έχει έδρα η εκκλησία των συμπατριωτών του.

Οι εξηγήσεις που δίνονται για το γεγονός ότι ο Παύλος αποφεύγει την Ιερουσαλήμ – και από εκεί φυγαδεύεται με σπουδή από τους άλλους αποστόλους – είναι ποικίλες. Άλλοτε φοβάται τους άλλους χριστιανούς (τον γνωρίζουν από τότε που τους κατεδίωκε), άλλοτε είναι Ιουδαίοι χριστιανοί που θέλουν να τηρούν τον ιουδαϊκό νόμο (και που έχουν ακούσει τον Παύλο «να διδάσκει παντού κατά του λαού και του Μωσαϊκού νόμου»), κι άλλοτε είναι παραδοσιακοί Ιουδαίοι (που πιστεύουν ότι ο Παύλος βεβηλώνει το ναό). Στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουμε ποτέ γιατί ακριβώς αυτός απειλείται συνεχώς με θάνατο, ενώ οι άλλοι απόστολοι συνεχίζουν το έργο τους δίχως προβλήματα στην Ιερουσαλήμ όπου ιδρύουν, μάλιστα, και εκκλησίες.

Όταν ο Παύλος, τελικά, έπειτα από μερικά χρόνια και αρκετές απειλές, πηγαίνει ξανά στο ναό, το κάνει κατόπιν συμμετοχής στην τελετή του αγνισμού. Είναι φανερό ότι ο Παύλος κάτι φοβάται. Αλλά τίποτα από τα παραπάνω δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί οι Ρωμαίοι τον κρατούν φυλακισμένο επί δύο χρόνια. Τόσο η ρωμαϊκή αιχμαλωσία όσο και ο φόβος του Παύλου να εμφανιστεί σε Φαρισαίους και Σαδδουκαίους στο ναό θα εξηγούνταν αν ήταν παλαιότερα Ζηλωτής, στασιαστής. Ειδικότερα, αν κάποτε είχε καταδικαστεί σε θάνατο γι’ αυτό.

12. Αμφότεροι έχουν μαθητές με τους οποίους περιοδεύουν παντού. Αμφότεροι έχουν την τάση να κηρύττουν ενώ ταξιδεύουν. Επίσης αμφότεροι επιλέγουν, σε μεγάλο βαθμό, να κηρύξουν σε συναγωγές.

Ο τρόπος ζωής και ο τρόπος κηρύγματος παρουσιάζουν, με άλλα λόγια, πάρα πολλές ομοιότητες.

13. Σε αντίθεση με τους μαθητές, ο Παύλος αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος στην Καινή Διαθήκη.

Μέσω των Επιστολών του, ο Παύλος μιλάει για τον εαυτό του και περιγράφει την ζωή του. Στις Πράξεις των Αποστόλων κατέχει τον κυρίαρχο ρόλο. Αυτά προσδίδουν στον Παύλο μια εξέχουσα θέση έναντι των άλλων αποστόλων, έτσι γίνεται το αντικείμενο ενδιαφέροντος των περιγραφών. Δεν εξηγείται όμως πουθενά γιατί ο Παύλος έχει αυτόν τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

14. Η σύλληψη και η δίκη του Παύλου αποτελούν σχεδόν πιστή επανάληψη όσων συνέβησαν με τον Ιησού (πριν από την δίκη), αν και εκτυλίσσονται σε μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Αμφότεροι, ο Ιησούς και ο Παύλος, φυλακίζονται μετά την πρόκληση ταραχών στο ναό της Ιερουσαλήμ. Αμφότεροι οδηγούνται ενώπιον των ρωμαϊκών αρχών, οι οποίες – και στις δύο περιπτώσεις – δεν ξέρουν τι να τους κάνουν. Οι Ρωμαίοι είναι φανερά απρόθυμοι να δικάσουν και τον Ιησού και τον Παύλο. Και στις δύο περιπτώσεις αναφέρεται η συνάντηση όχι μόνον με τον κυβερνήτη, αλλά και με την σύζυγό του.

Αμφότεροι οδηγούνται ενώπιον ενός Εβραίου τετράρχη. Αμφότεροι πηγαινοέρχονται από τις ρωμαϊκές αρχές στο Σανχεντρίν και από εκεί σε Εβραίους βασιλιάδες. Αμφότεροι έχουν την ίδια αντιμετώπιση από τις διάφορες αρχές. Ακόμη και το χαστούκι, όταν τους οδηγούν στον αρχιερέα, ή έστω η απειλή για χαστούκι, επαναλαμβάνεται. Μοιάζουν τόσο πολύ, που αναρωτιέται κανείς αν πρόκειται για μία και μοναδική δίκη.

15. Ο Παύλος χρησιμοποιεί, πολύ συχνά, την ίδια ορολογία και τα διανθίσματα του λόγου που χρησιμοποιεί και ο Ιησούς.

Ο Παύλος έγραψε τις Επιστολές του αρκετά χρόνια πριν από την συγγραφή των Ευαγγελίων. Κι όμως συναντάμε στις Επιστολές του ιδέες, χρήσεις λέξεων και μεταφορές που είναι παρόμοιες με αυτές που αποδόθηκαν αργότερα στον Ιησού από τους ευαγγελιστές. Παρ’ όλο που ο Παύλος δεν είχε ακούσει ποτέ τον Ιησού να μιλάει! [...] Ο Wenham και άλλοι επισημαίνουν, ίσως με έκπληξη, ότι ο Παύλος σε αυτές τις περιπτώσεις δεν αναφέρει την πηγή των ιδεών, ήτοι τον Ιησού. Αλλά εάν, στην ουσία, είναι ιδέες του ίδιου του Παύλου, από την αρχή μέχρι το τέλος, τότε δεν είναι υποχρεωμένος να αναφέρει κάποια πηγή. [...]

Κατά την άποψή μου, υπάρχουν άλλες δύο πιθανές εξηγήσεις για τις ομοιότητες: Η μια είναι το ενδεχόμενο να συμμετείχε ο ίδιος ο Παύλος στην επιμέλεια των Ευαγγελίων, βάζοντας δικές του λέξεις στο στόμα του Ιησού. Η άλλη είναι ότι οι ομοιότητες των ιδεών υφίστανται επειδή εκφράστηκαν από το ένα και αυτό άτομο, με διαφορά κάποιων ετών. Με άλλα λόγια, ο Ιησούς και ο Παύλος ήταν το ίδιο πρόσωπο. Πρόκειται για μια υπόθεση και τίποτα παραπάνω. Αλλά είναι μια υπόθεση που αξίζει να ερευνηθεί.