Απολλώνιος, Ιησούς και Παύλος

Της D. M. Murdock

Μέσα στους αιώνες, δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που έχουν παρατηρήσει μια ομοιότητα ανάμεσα στις ζωές του αρχαίου σοφού Απολλωνίου του Τυανέως και του χριστιανικού σωτήρα Ιησού Χριστού, μια σύγκριση την οποία έφερε κυρίως στο φως ο «πολύ σημαντικός Ρωμαίος επίσημος» Σωσιανός Ιεροκλής τον τέταρτο αιώνα. Ο Απολλώνιος λέγεται ότι έζησε τον πρώτο αιώνα, ακριβώς τον καιρό της έλευση του Ιησού, αν και ο πρώτος υποτίθεται ότι έζησε περίπου 100 χρόνια, ενώ ο δεύτερος φέρεται να πέθανε αρκετές δεκαετίες νωρίτερα.

Λέγεται ότι εκατοντάδες αγάλματα του Απολλωνίου ανηγέρθησαν κατά τους πρώτους αιώνες της χριστιανικής εποχής, με την φήμη του ως «θείος ανήρ» να είναι διαδεδομένη στην Μεσόγειο. Πολυάριθμα γεγονότα της ζωής του Απολλωνίου, όπως μας δίνονται κυρίως από μια βιογραφία που έγραψε περί το 210 ο Φιλόστρατος, κατ’ εντολήν της αυτοκράτειρας Ιουλίας Δόμνας, παραδόξως παραλληλίζονται με αυτά του Χριστού. Είναι δύσκολο να καθοριστεί τι, αν κάτι, από τον Βίο Απολλωνίου του Φιλοστράτου αποτελεί ιστορία, αν και φαίνεται τουλάχιστον να υπάρχει επιβεβαίωση της ύπαρξης του Απολλωνίου. Στην πραγματικότητα, από τις περίεργες συμπτώσεις μεταξύ της ζωής του και του Ιησού, έχει προταθεί όχι από λίγους ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ένας μυθικός χαρακτήρας βασισμένος σε μεγάλο βαθμό στον Απολλώνιο Τυανέα, αν και Χριστιανοί ξεκινώντας σε πρώιμες εποχές ρίχνουν την κατηγορία της λογοκλοπής προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Εκτός από αυτήν την πιθανή εξέλιξη υπάρχουν χτυπητές συσχετίσεις μεταξύ της ζωής του Απολλωνίου και του αποστόλου Παύλου, ο οποίος, όπως και ο Ιησούς, περιέργως δεν υπάρχει πουθενά στην σύγχρονη ιστορία, παρά τους ισχυρισμούς ότι προκάλεσε αρκετό θόρυβο σ’ ένα πυκνοκατοικημένο και καλά τεκμηριωμένο μέρος του κόσμου. Φαίνεται ότι οι ιστορίες Ιησού και Παύλου εν μέρει χαλκεύτηκαν από εκείνη του Απολλωνίου. Το αντίθετο είναι επίσης δυνατό, αν και, κατά την μελετημένη άποψη αυτής της συγγραφέως, απίθανο. Μπορεί επίσης αμφότεροι Απολλώνιος και Ιησούς να ήταν ιστορικά πρόσωπα τα οποία έκαναν και είπαν ό,τι λέγεται ότι έκαναν και είπαν, στην οποία περίπτωση θα ήταν ανέντιμο να δεχθούμε τον ένα χωρίς τον άλλο, με αμφότερους να αντιπροσωπεύουν τον «Θεό επί της Γης».

Ο παρακάτω πίνακας σκιαγραφεί συναφή γεγονότα και χαρακτηριστικά στην ζωή των τριών ανδρών, όπως καταγράφονται σε διάφορες πηγές, κυρίως στον Βίο Απολλωνίου και την Βίβλο. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όπως η Βίβλος δεν αναγνωρίζει τον «Απολλώνιο από τα Τύανα», ούτε και η βιογραφία του Απολλωνίου αναφέρει τον Χριστό, τον Παύλο, τους Χριστιανούς ή τον Χριστιανισμό. (Τα γεγονότα δεν είναι απαραιτήτως με χρονολογική σειρά· ούτε είναι η λίστα ολοκληρωμένη. Μια πληρέστερη κατεργασία αυτού του σημαντικού ζητήματος θα απαιτούσε έναν ολόκληρο τόμο.)

Απολλώνιος	Iησούς	Παύλος
Γεννηθείς το 4 ΠΚΕ	Γεννηθείς το 4 ΠΚΕ	Γεννηθείς το 2 ΚΕ;
Θαυματουργή ανακοίνωση της γέννησης από ένα υπερφυσικό ον	Θαυματουργή ανακοίνωση της γέννησης από ένα υπερφυσικό ον
Υιός θεού και θνητής γυναίκας	Υιός θεού και θνητής γυναίκας
Μεγάλωσε στην Ταρσό		Μεγάλωσε στην Ταρσό
Πρώιμα ανεπτυγμένος θρησκευτικά ως παιδί	Πρώιμα ανεπτυγμένος θρησκευτικά ως παιδί	Πρώιμα ανεπτυγμένος θρησκευτικά ως παιδί
Λέγεται ότι τα αραμαϊκά ήταν μητρική του γλώσσα	Λέγεται ότι τα αραμαϊκά ήταν μητρική του γλώσσα	Λέγεται ότι μιλούσε Εβραϊκά
Συναναστράφηκε με σοφούς ή μάγους	Συναναστράφηκε με σοφούς ή μάγους
Είχε έναν μαθητή ονόματι Δάμι από την Μικρά Ασία	Είχε έναν μαθητή ονόματι Θωμά· ευλόγησε έναν ληστή στο σταυρό ονόματι Δημά	Είχε έναν μαθητή ονόματι Δημά από την Μικρά Ασία
Είχε έναν σύντροφο ονόματι Τίτο		Είχε έναν σύντροφο ονόματι Τίτο
Συναναστράφηκε με έναν Δημήτριο		Συναναστράφηκε με έναν Δημήτριο
Συναναστράφηκε με έναν Στέφανο		Συναναστράφηκε με έναν Στέφανο
Επηρεάστηκε από τον Πλάτωνα	Αντανακλούσε τον Πλατωνισμό	Επηρεάστηκε από τον Φίλωνα/Πλάτωνα
Αποκήρυξε τον πλούτο	Κατήγγειλε τον πλούτο	Ασπάστηκε την φτώχεια
Ακολούθησε αποχή και ασκητισμό	Ακολούθησε αποχή και ασκητισμό	Ακολούθησε αποχή και ασκητισμό
Είχε μακριά μαλλιά και χιτώνες	Είχε μακριά μαλλιά και χιτώνες	Είχε μακριά μαλλιά και χιτώνες
Συζήτησε περί ευνούχων για το βασίλειο της Βαβυλώνας	Συζήτησε περί ευνούχων για την βασίλεια των ουρανών
Άγαμος και άτεκνος	Άγαμος και άτεκνος	Άγαμος και άτεκνος
Χρίστηκε με λάδι	Χρίστηκε με λάδι
Πήγε στην Ιερουσαλήμ	Πήγε στην Ιερουσαλήμ	Πήγε στην Ιερουσαλήμ
Πέρασε πολύ καιρό στην Αντιόχεια		Πέρασε πολύ καιρό στην Αντιόχεια
Έκανε ιεραποστολικά ταξίδια στην Μεσόγειο		Έκανε ιεραποστολικά ταξίδια στην Μεσόγειο
Ταξίδεψε τρία χρόνια στην Ανατολή, όπου διδάχθηκε από σοφούς		Ταξίδεψε τρία χρόνια στην Ανατολή, όπου διδάχθηκε από τον Ιησού
Έγραψε επιστολές στους οπαδούς καθοδηγώντας τους στην πνευματικότητα		Έγραψε επιστολές στους οπαδούς καθοδηγώντας τους στην πνευματικότητα
Μιλούσε με μεταφορές	Μιλούσε με παραβολές
Πάλεψε με άγρια θηρία στην Έφεσο		Πάλεψε με «άγρια θηρία» στην Έφεσο
Έβλεπε και προέβλεπε το μέλλον	Έβλεπε και προέβλεπε το μέλλον
Έκανε θαύματα	Έκανε θαύματα	Έκανε θαύματα
Θεράπευε αρρώστους	Θεράπευε αρρώστους	Θεράπευε αρρώστους
Έδιωχνε κακά πνεύματα	Εκδίωκε δαίμονες	Έδιωχνε δαίμονες
Ανέστησε την κόρη Ρωμαίου αξιωματούχου εκ νεκρών	Ανέστησε την κόρη Ιουδαίου αξιωματούχου εκ νεκρών
Ευρέως φημισμένος	Ευρέως φημισμένος	Πολύ γνωστός στις χριστιανικές κοινότητες της Μεσογείου
Θρησκευτικός αναμορφωτής	Θρησκευτικός αναμορφωτής	Θρησκευτικός αναμορφωτής
Μιλούσε εξουσιαστικά στους ιερείς	Μιλούσε εξουσιαστικά στους ιερείς	Μιλούσε εξουσιαστικά στους ιερείς
Μιλούσε ως «νομοθέτης»	Μιλούσε ως «νομοθέτης»
Ίδρυσε θρησκευτική κοινότητα στην Κόρινθο		Ίδρυσε θρησκευτική κοινότητα στην Κόρινθο
Σε αποστολή να φέρει την ελληνική κουλτούρα στους «βαρβάρους»	Σε αποστολή να φέρει την ιουδαϊκή κουλτούρα στα «έθνη»
Προσηλύτιζε «αδιύλιστους»	Προσηλύτιζε «αλύτρωτους»
Πίστευε ότι ήταν «λυτρωτής» από τους ουρανούς	Πίστευε ότι ήταν «λυτρωτής» από τους ουρανούς
Λατρεύτηκε ως θεός	Λατρεύτηκε ως θεός	Παρανοήθηκε ως θεός
Κατηγορήθηκε ως μάγος	Κατηγορήθηκε ως μάγος
Η ζωή του απειλήθηκε	Η ζωή του απειλήθηκε	Η ζωή του απειλήθηκε
Παρουσιάστηκε ενώπιον βασιλέως, αμφισβητώντας την νομιμότητά του	Παρουσιάστηκε ενώπιον βασιλέως, αμφισβητώντας την νομιμότητά του
Κατηγορήθηκε για τον φόνο ενός παιδιού	Κατηγορήθηκε για τον φόνο ενός παιδιού (Ευαγγέλιο Θωμά)
Καταδικάστηκε από Ρωμαίο αυτοκράτορα	Καταδικάστηκε από τις ρωμαϊκές αρχές	Καταδικάστηκε από Ρωμαίο αυτοκράτορα
Φυλακίστηκε στην Ρώμη	Φυλακίστηκε στην Ιερουσαλήμ	Φυλακίστηκε στην Ρώμη
Απέδρασε θαυματουργικά		Απέδρασε θαυματουργικά
Ναυάγησε		Ναυάγησε
Κατέβηκε στον κάτω κόσμο	Κατέβηκε στον κάτω κόσμο
Θεωρήθηκε ότι ανήλθε στον ουρανό	Ανήλθε στον ουρανό
Εμφανίστηκε μετά θάνατον σ’ έναν δυσφημιστή ως λαμπρό φως	Εμφανίστηκε μετά θάνατον σ’ έναν δυσφημιστή ως λαμπρό φως
Λέγεται ότι ήταν σε δύο σημεία ταυτόχρονα	Λέγεται ότι ήταν σε πολλά σημεία ταυτόχρονα
Η εικόνα του τιμήθηκε σε ναούς	Η εικόνα του τιμήθηκε σε εκκλησίες

Όπως φαίνεται, υπάρχουν πολλές σημαντικές λεπτομέρειες που αντιστοιχούν μεταξύ των ζωών και των τριών ανδρών. Βεβαίως με κάποιους τρόπους, ο ένας ή ο άλλος θεάνθρωπος ήταν ανώτερος στις ικανότητές του, όπως ο ισχυρισμός ότι ο Απολλώνιος μπορούσε να μιλά και να καταλαβαίνει «όλες τις γλώσσες» χωρίς να τις έχει σπουδάσει ή μάθει.

Σε μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη, τα ταξίδια του Απολλωνίου και του Παύλου ακολούθησαν μια πολύ όμοια πορεία, αν και γενικώς αντίστροφα η μία από την άλλη. Στην πραγματικότητα, έχει υπολογιστεί ότι ο Παύλος και ο Απολλώνιος ήταν τόσο στην Έφεσο όσο και στην Ρώμη ακριβώς την ίδια στιγμή. Θα ήταν πολύ παράξενο αν δύο τέτοιοι παρόμοιοι και ισχυροί άνδρες, κηρύττοντας σε θρησκευτικές κοινότητες σ’ εκείνα τα μέρη, αγνοούσαν ο ένας τον άλλο. Εκτός αν, φυσικά, ήταν ο ένας και ο άλλος. Περιέργως, το βιβλίο των Πράξεων αναφέρει έναν «Απολλώ» στην Έφεσο με τον Παύλο, με το όνομα «Απολλώς» να είναι συντομογραφία του «Απολλώνιος». Σε κάθε περίπτωση, περιλαμβάνοντας διάφορες αδελφότητες και τόπους μυστηριακών σχολών, η διαδρομή που ακολούθησαν Απολλώνιος και Παύλος ήταν επίσης λίγο πολύ εκείνη του Ορφέα, ενός μυθικού προσηλυτιστή της θρησκείας του Διονύσου, του οποίου το επίθετο λέγεται ότι ήταν IEΣ, αιώνες πριν την χριστιανική εποχή. Αναμφίβολα πολλοί άλλοι επισκέφτηκαν για προσκύνημα αυτούς τους προχριστιανικούς ιερούς τόπους και μυστηριακές σχολές στο πέρασμα των αιώνων.

Ταξίδια Παύλου

Ταξίδια Απολλωνίου

Όχι μόνον τα ταξίδια Παύλου και Απολλωνίου είναι πολύ όμοια, τα ονόματά τους είναι επίσης. Ενώ ο Paul είναι «Παύλος» στα ελληνικά, το λεξικό Thayer γράφει ότι ο «Απολλώς» είναι, σύμφωνα με κάποιες αρχαίες πηγές, συναίρεση από το «Απολλώνιος». Έχει ενδιαφέρον ότι ο «Απολλώς» αναφέρεται σε πέντε σημεία στην Α΄ Επιστολή Παύλου προς Κορινθίους, με τέτοιο τρόπο – αντιπαρατιθέμενος με τα ονόματα των Παύλου, «Κηφά» και Χριστού· Παύλου και Χριστού· ή μόνο του Παύλου – ώστε να του αποδίδεται μεγάλη σημασία. Έχει περαιτέρω υποστηριχθεί ότι αυτή η συναίρεση του ονόματος Απολλώνιος, Απολλώς, βρέθηκε ασυναίρετη στον Codex Bezae της Καινής Διαθήκης.

Επιπλέον, έχει διατυπωθεί ότι και το όνομα «Απολλώνιος» στην αρχαιότητα γραφόταν σύντομα ως «Πολ», αλλά η γράφουσα δεν έχει επιβεβαιώσει αυτόν τον ισχυρισμό. Έχει επίσης λεχθεί ότι ο συντάκτης της Επιστολής προς Εβραίους δεν ήταν ο «Παύλος» αλλά ο «Απολλώς», ένας ενδιαφέρων ισχυρισμός λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός ότι η προς Εβραίους είναι γραμμένη σε «Εβραϊστικά Ελληνικά» και ο Απολλώνιος λέγεται ότι είχε ως μητρική γλώσσα την Εβραϊστική γλώσσα της Αραμαϊκής. Παραδόξως, η προς Εβραίους ήταν μία από τις τρεις επιστολές που έλειπαν στην πρώτη Καινή Διαθήκη που συγκέντρωσε ο Μαρκίων. Περαιτέρω, υπάρχουν διάφορα «Παυλικά» κείμενα τα οποία εμφανίστηκαν μετά τον υποτιθέμενο θάνατο του Παύλου, την περίοδο που ο Απολλώνιος λέγεται ότι ήταν ακόμα εν ζωή.

Αν η ιστορία του Απολλωνίου ήταν τόσο γνωστή με περισσότερες ή λιγότερες λεπτομέρειες όπως την παρουσιάζει ο Φιλόστρατος, κατά τον αιώνα που προηγήθηκε του εν λόγω συγγραφέα, ήτοι τον δεύτερο, με την αριστοκρατία να θαυμάζει τον Απολλώνιο σε σημείο λατρείας, η ιστορία του ευαγγελίου πρέπει να θεωρηθεί ως μια προφανής προσπάθεια ανταγωνισμού. Σε αυτό το σενάριο, οι ένθερμοι μονοθεϊστές οι οποίοι πίστευαν ότι ήταν το πεπρωμένο τους να επιτύχουν την θρησκευτική ηγεμονία, βάλθηκαν να ξεπεράσουν τον Καππαδόκη σοφό και, μέσω του δικού τους σφετεριστή θεανθρώπου, να αποδείξουν ότι αυτοί είναι οι πνευματικοί ηγέτες της ανθρωπότητας.

Truth be Known

ΣΧΟΛΙΟ: Το άρθρο είναι γενικά σωστό αλλά στον πίνακα υπάρχουν μερικές ανακρίβειες. Ο Απολλώνιος είχε σαφώς θνητό πατέρα εν αντιθέσει με τον Ιησού. Επίσης ο Τίτος δεν ήταν σύντροφος του Απολλωνίου. Πρόκειται για τον αυτοκράτορα Τίτο, γιο του Βεσπασιανού. Περαιτέρω ο Απολλώνιος κατέβηκε στο σπήλαιο του Τροφωνίου και όχι στον «κάτω κόσμο», δεν πήγε στην Ιερουσαλήμ (σύμφωνα με τον Φιλόστρατο), ενώ δικάστηκε μεν από τον Δομιτιανό αλλά δεν καταδικάστηκε. Ο δε Ιησούς δεν είναι γνωστό να είχε κάποια επαφή με σοφούς ή μάγους.